17 Kasım 2024’te Peru’da, başkent Lima’da başlayıp, iki gün süren Asya-Pasifik Ülkeleri Ekonomik İşbirliği Zirvesi’ne üye 21 ülke (Rusya dışında- Putin’le ilgili UCM kararı nedeniyle) en üst düzeyde katıldı.

APEC ülkeleri dünya nüfusunun yüzde kırkını kapsıyor. Dünya ticaret oylumunun yüzde 48’ini temsil ediyorlar. Dünya toplam GSMH’sinin yüzde 56’sını da bu ülkeler meydana getiriyor.

Son başkanlık seçimi kampanyası sırasında, başkan seçilen Trump, Çin ve Rusya’yı L.Amerika’dan uzak durmaları için uyarmıştı. Söz konusu coğrafyanın ABD’nin “arka bahçesi” olduğunu ima etmiş, 1823’de başkan Monroe tarafından uygulamaya konmuş Monroe doktrinini tekrar yürürlüğe sokacakları anlamına gelen ifadeler kullanmıştı.

Monroe doktrini, kabaca, Avrupa ülkelerinin (özellikle de o zamanın siyaseten etkili gücü olan Kutsal İttifak’ın -Prusya, Avusturya ve Rusya- Amerikalar coğrafyasına el atmamasını talep edip, buna karşılık, ABD’nin de, Avrupa işlerine karışmayacağını taahhüt eden bir siyasal anlayıştı. Yani ABD’nin kendi Amerikalar coğrafyasına kapanacağını ilan ediyordu.

Bilindiği gibi, Obama, ikinci başkanlık döneminde, Çin’i jeo-politik “eksen” ilan etmiş, ancak, buna göre izlenmesi gereken siyasal adımları atmamıştı. İlk kez Trump, Çin’i “çevreleme” politikasını fillen uygulamaya koymuş, bu doğrultuda önemli ekonomi-politik hamleler gerçekleştirmişti.

İlginçtir, Biden başkan seçildiğinde, Trump’ın bu Çin politikasını eleştirmiş, dışlayıcı “çevreleme” stratejisini terk ederek Çin’i, ABD’nin hegemonu olduğu dünyaya daha fazla entegre etmek için çalışacaklarını, yani dışlayıcı değil, kucaklayıcı olacaklarını dile getirmişti (“Containment” yerine “Confinement”).

Ancak başkanlığı süresince, yaptığı hamlelerle, Trump’ın dışlayıcı stratejisine sadık kalmış, onu daha da ileri götürmüştü.

ABD tarihinin belki de en çapsız dışişleri bakanı, ve en gözü kara siyonist politikacısı olan Blinken, bir konuşmasında, mealen, “Çin’i durdurmak zorundayız, çünkü Çin bugünkü dünya düzenini, ekonomi,politik, askeri bakımlardan değiştirebilme kapasitesine sahip tek rakip ülkedir” demişti.

Şimdiki dışişleri bakan adayınının da benzer doğrultuda, Çin’in SSCB’den de tehlikeli (çünkü diyor, “SSCB ekonomik olarak çok ciddi bir rakip değildi” ) bir rakip güç olduğunu öne süren konuşmaları var. Nitekim, kendilerinin “çevreleme” stratejisiyle yetinmeyip, çok daha riskli, “geri püskürtme” (“rollback”) stratejisini izleyeceklerini ima etmişti. Bu tür bir ima Trump’ın son konuşmalarında da var.

ABD kurmayları gerçekliği kabullenemiyorlar. Sorun burada. ABD artık kendi hakim olduğu dünyanın bileşenlerine ekonomik olarak hiçbir şey vaat edemiyor. Bir ekonomik gelecek ya da refah vaat edebilecek kapasitesini kaybetmiş durumda.

Bakınız, mesela bu son zirvenin yapıldığı Peru’da, ABD arka arkaya bir çok hükümet darbeleri yaptırdı. Her seferinde tercih ettiği kadroları yönetime getirdi. Ancak, bunların hepsi Çin’le ekonomik ilişkileri geliştirmek ihtiyacı duydular. Çünkü Çin ekonomi, veya amiyane tabirle, “iş, aş” vaat ediyor. ABD’nin ise bunu yapacak mecâli yok.

Doğrudur, ekonomik olarak Amerika, bir devirde, dünya ülkeleri, halkları için “zenginlik” vaadi anlamına geliyordu. Bu ideolojiyi destekleyebilecek reel bir ekonomik kapasitesi de vardı. Ancak, 70’li yılların başından itibaren bu kapasitesi erozyona uğradı. SSCB’nin göçmesinden sonra eski sosyalist dünyayı ve o dünya sayesinde daha geniş, çok seçenekli bir hareket alanına sahip olmuş 3.Dünya’yı yağmalayarak bir on-on beş yıl durumunu toparlamaya çalıştı.

2008 Buhranı ile birlikte “globalleşme stratejisi” çökünce ve o arada oluşmasında çok kritik bir rol oynadığı Çin’in açıkça bir rakip olarak ortaya çıkmasıyla bunalımı ağırlaştı.

Çin, kendisiyle ilişki kuran ülkelere sadece ekonomi vaat etmiyor, politik olarak, rejimleri her ne olursa olsun, kendilerinin iç işlerine müdahil olmayacağını da bir doktrin halinde ilan ediyor.

ABD ise tam tersine, kendi “liberal demokrasi” ideolojisini dünyaya dayatıyor. Ancak, bizzat bunu işine geldiği gibi yorumlamaktan, uygulamaktan da geri durmuyor. Yani kural tanımaz hegemonyacı bir anlayışa sahip olduğunu ( UCM’nin son Netanyahu kararı karşısındaki tavrını da gördük) herkes görüyor.

Kendi çıkarları için darbeler, “renkli devrimler”, rejim düşürmeler, terör, suikast, savaş dahil her zor aracını devreye sokuyor. Yani refah değil ama, kan ve gözyaşı, yaptırım, ambargo, yıkım ve talan vaat ediyor. Çünkü artık başka bir çaresi yok.

Pozitif işleme yeteneğini yitirmiş her rejim, ayakta kalmak, ömrünü uzatmak için zor araçlarına başvurur. Şaşmaz kuraldır (Bu bakımdan, bugün Türkiye’deki rejimin başına gelen de aynı şeydir. Son zamanlarda “pozitif” olarak yapabildiği tek şey, geleceği olmayan bir yanılsamayı, “barış serabı” nı işaret etmek). Artık ABD’nin her iki elinde de sopa var.

Çin, Deng Xiaoping devrinden beri devletlerarası didişmeden kaçınıyor. Dahil olduğu en son ciddi savaş, Vietnam’la, 1979’daydı(1). Ondan sonra ve halen çatışmalardan kaçınıyor. Bakınız, Rusya’yı, Suriye ve kullandığı petrolün büyük kısmını ithal ettiği İran’ı bile öyle ABD’yi çok rahatsız edecek derecede etkin olarak desteklemiyor. Hatta İran’ın nükleer silah üretmesi konusunda Rusya ile arasında derinleşen görüş ayrılıkları olduğu da biliniyor. İran’a uranyum zenginleştirmede yardım eden iki ülke, Çin’in muhalefetine rağmen, KDHC ve Rusya oldu.

Çin’in ekonomisi var. İşbirliği yapacak ülkelere pozitif ekonomi-politik önerileri var. Bu sayede, yani ekonimik araçlarla küresel etkisini sürekli artırıyor. Şu an, dünyadaki 120 ülkenin bir numaralı dış ticaret partneri.

OECD raporlarına bakıldığında, Çin, küresel ekonominin yüzde 19’unu; ABD, yüzde 14′ ünü temsil ediyor. Çin, bu oranı sürekli artırırken, ABD sürekli kan kaybediyor. Bugün Çin dünya sanayi imalatının yüzde 35’ini gerçekleştiriyor. ABD sadece yüzde 12’sini. Dahası, Çin dünyanın ABD dahil en büyük dokuz ekonomisinden de daha fazla üretiyor (Japonya %6; Almanya %4; Hindistan %3; G.Kore %3; İtalya %2; Taiwan %2; Fransa %2; İngiltere %2- küsüratlar yuvarlandı). Dünyada yaratılan katma değer bakımındansa, Çin %29 ile yine ilk sırada yer alıyor. ABD %16. Bu oranlar 2008’den beri bariz bir biçimde Çin lehine artıyor.

ABD, gerçeklikten kopmuş durumda. Çin artık ABD ihraç pazarına muhtaç değil. Trump’ın bu gerçeği kavraması için sadece Çin ve Latin Amerika ülkeleri arasında sürekli gelişen ticarete bakması yeter. Çin kıtadaki ülkelerin çoğunluğu için birinci sıradaki ticari partner.

Mesela, bu söz konusu zirvenin yapıldığı Peru’da, kıtanın “mega” tabir edilen en büyük limanını inşa etti. Bu liman tamamlandığında (Liman ve kıtanın en büyük ekonomisi olan Brezilya arasında bir demiryolu hattı da döşeniyor), bütün kıtanın Çin’le ticareti ucuzlayacak, kolaylaşacak. Yine bu zirvede, Nikaragua ve Çin, Nikaragua’nın Pasifik Okyanusu kıyısıyla, Atlantik Okyanusu’yla birleşik Karayip Denizi kıyısı arasına bir kanal inşa etmek için antlaşma imzaladılar. Antlaşmada, Managua’ya büyük bir hava limanı inşa edilmesi de yer alıyor. Bu yapılacak kanal, daha güneyde bulunan, ABD’nin kontrolündeki Panama Kanalı’na alternatif olacak.

Çin, Asya, Afrika ve L.Amerika’daki bu yatırımlarını devlet şirketleri aracılığıyla, (eski Sovyet modelinde olduğu gibi) kâr amacı gütmeden gerçekleştiriyor. (Bir de bizdeki “yap-işlet” soygununu düşünün). Peru’daki “mega” liman 3 milyar dolara mal olacak, Çin devlet şirketi bunun %63’ünü ödüyor. Çin inşa işinden değil, sonrasında, onun sayesinde yaratılacak ticaret olanaklarından yararlanmayı, kâr etmeyi hesaplıyor.

Şimdi, Çin ticari bağlarını yaymak ve genişletmek için özellikle deniz yollarına, kara ve tren yollarına, limanlara, hava alanlarına bunların birbirine bağlanmasına, yani kısacası lojistik yatırımlara büyük öncelik ve ağırlık veriyor. Kara devleti olarak büyüyemeyeceğini, aksi halde, bölgesinde bile hegemonyasını kuramayacağını biliyor. Dünya pazarlarına ucuz ve hızlı ulaşım ve bu ulaşımın güvenliği Çin’in başlıca önceliği.

ABD ise seyredebiliyor, veyahut sabotajlar düzenliyor. Çin ile işbirliği yapan devletleri tehdit ediyor. Bunun için, hep söylediğim bir şeyi tekrar edeceğim: ABD ya yükselen güç Çin ve onu izleyeceği anlaşılan Rusya ile uzlaşacak ya da kaybetmesi kesin olan bir savaşı başlatacak. Bir üçüncü yol görünmüyor.

Yani Amerika Monroe nostaljisi yaparken, aslında gerçekliğin çoktan değişmiş olduğunu kavrayamıyor. Geç kaldığını göremiyor.

Son olarak, Çin konusunda daha önce söylediklerimi de yineleme ihtiyacı duyuyorum. Çin’in kapitalist değil, sosyalist olduğu iddiası temelsiz. Çin’de ekonominin yarısından fazlasının devletin denetiminde olması, Planlama mekanizmasının bulunması, ülkeyi ÇKP’nin yönetmesi Çin’in sosyalist bir ülke olduğu anlamına gelmez. 70’li yıllarda, “tekelci devlet kapitalizmi” diye bir kavram vardı. Neo-liberal dönem başlayınca bir kenara atıldı. Kaldı ki, bugünkü Çin bu kavram çerçevesine dahil edilemeyecek kadar daha liberal. Keynesci bir iktisadi anlayışla, neo-liberalist anlayış arasında, bir tür karma ekonomik model deneyimleniyor.

Çin’de bugün genelleşmiş, sistem haline gelmiş bir meta ekonomisi var. Ekonomiye dinamizmini veren kâr güdüsüdür. “Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez” mantığıyla yapılan yatırımlarda temel güdü hep elde edilecek “kaz”dır. Üretim araçlarının kamusal mülkiyeti sınırlıdır. Bu manzarada, “sosyalist bir ülkenin meta ekonomisi aracını kullanması” ndan söz edilemez. Hayır, kapitalist bir ülke kendisinden bekleneceği gibi meta üretiyor.

Elbette, her meta olgusu kapitalizm anlamına gelmez. Köleci toplumlarda da meta üretiliyordu. SSCB’de de meta üretiliyordu (Mesela, Kolhozlarda üretilen ürün meta idi. Kolhozlar, kamu mülkiyetinde değildi. Kamu üretim araçlarını temin ediyordu ama üretilen ürünler kooperatiflere aitti. Kamuya değil. Alışveriş sırasında kamuya ait üretim araçlarının bir tür kullanım ve aşınma bedeli ürünün değişim değerinden düşülüyordu. Stalin Sovyet ekonomisi üzerine son eserinde (1952), bu sistemi savunur. Ancak uzun erimde kamu mülkiyeti lehine dönüştürülmesinin gerekli olduğunu da vurgular). Çin’de bugün ağırlıklı ya da genel olarak bir meta ekonomisi var. Ha bunun Batı’daki modelden farklılıkları olabilir. Nitekim var. O ayrı bir mesele. Ancak, hangi farklı işleyiş biçimlerine, tempo farklılıklarına, gelişme düzeylerine sahip olursa olsun, bulunduğu her yerde kapitalizm kapitalizmdir. Böyle bir tartışma (“kapitalist mi sosyalist mi” tartışması) zaman kaybıdır.

Bununla birlikte, Çin’in emperyalist olup olmadığına dair tartışma bugün olmasa da, daha ileride gündeme getirilebilir. Çin bugün için o aşamaya evrilmiş görünmüyor. Yalnız unutmayalım, emperyalizm bir anda keyfi bir kararla devreye sokulmuyor. Belli bir gelişme evresinden sonra kapitalizmin ihtiyaçları, isterseniz, “işleyiş yasaları” dayatıyor diyelim.

ÇKP’ye gelince, bu parti marksist-leninist değildir. Lideri Mao da marksist-leninist değildi. Maoistti. 1931’de Çin Sovyet Cumhuriyeti’nin çöküşünden sonra (Stalin, o zaman ÇKP liderliğini, Mao’yu tasfiye etmeye çalışmış, ama başaramamıştı) 9000km’den fazla bir mesafenin kat edildiği Uzun Yürüyüş, ÇKP’yi ve tabii Mao’yu da yeniden yarattı. Bu uzun yürüyüş sırasında dağlar aşıldı, en ücra köy ve kasabalardan geçildi. Bir Amerikalı gazetecinin ifadesiyle, o güne kadar hiç devletle karşılaşmamış olan, karşılaşanları da sadece onun zulmüne uğramış çok yoksul ve bilisiz kitleler, ilk kez disiplinli, kendilerine saygı duyan, gönüllü olarak kendilerini eğitmek, çalışmalarına yardım etmek isteyen Halk Kurtuluş Ordusu’nu tanıdılar. Onunla kaynaştılar. Onlar Maoistleri, Maoistler onları eğitti. Karşılıklı öğrendiler. Mao da, bu sayede, marksizm-leninizmin yöntemini Çin’in kadim kültürüne, düşüncesine uygulamaya çalıştı.

Özcesi ÇKP, salt marksizm-leninizmle bu bilisiz halkı yanında tutamazdı. Tanım itibarıyla doktriner değil, pragmatik olan kadim Çin kültürüne, düşüncesine döndü. Mao ve ÇKP, marksizm-leninizmi bu kadim düşünce çerçevesi içinde pragmatik ihtiyaçlarına göre kullandılar. Hiç kuşkusuz, bugünkü Çin Maoizm olarak adlandırılan bu anlayıştan çıkmıştır. Halen de onu izlemektedir. Bugün de Maoizm yönteminden bir sapma söz konusu değildir (2).

Maoizmi en iyi ifade eden, belki de Deng Xiaoping 1962’de, eski bir Çin hikayesine atıfla, söylediği (80’li yıllarda da bir kaç kez, ama kedilerden birinin rengini değiştirerek yinelemişti) şu sözdür: “Önemli olan kedinin siyah ya da sarı olması değil, fare yakalamasıdır”.

Mao ve ÇKP, Çin’i eskisi gibi (Bizim Avrupa-merkezci tarihçiliğimiz pek değinmez ama 1830’lara kadar Çin dünyanın en büyük üretici ekonomilerinin başında geliyordu. Britanya Hindistan’a girince, o Çin’e tahammül edemezdi) bir dünya devleti, en azından bir bölge hegemonu yapmak arzusundaydılar.

O günün koşullarında, yani SSCB’nin kalkınma deneyiminin dünyada gıptayla karşılandığı, ve dünyanın diğer büyük güçlerinin sömürgeci baskılarını, engellemelerini sürdürdükleri koşullarda, yoksul ve cahil Çin için sosyalizm seçeneksizdi.

Liu Şaoqi (1898-1969), Deng Xiaoping, ve bugünkü başkan Xi Cinping’in babası Xi Zhongxun’un da aralarında bulunduğu en üst düzey kadrolar (Xi’nin babası ÇKP’nin sekiz en önemli liderinden biriydi) SSCB’deki 20.Kongre’den sonra gidişatın yönünü, sorunu, Hruşçov gibi kavradılar.(3) Büyük İleri Atılım’ın hüsrana uğramasıyla, Mao’yu ilk kez sorgulayıp, ÇKP içinde insiyatif aldılar. Hatta Mao, bir süre fiilen geri çekilme ihtiyacı duydu. Sonra Kültür Devrimi programıyla sert bir dönüş yaparak, Xi’nin babasının da aralarında bulunduğu “kapitalizm yolcuları” na ve ailelerine hayatı zindan edecekti. Mao çekildiğinde, onu çekilmeye zorlayan ikinci başkan Liu vekaleten partinin başına geçmişti. En önemli rakip olarak görülen Liu öldürüldü. Diğerleri uzun hapis ve sürgün cezalarına çarptırıldılar. Xi, anılarında o günlerde çok acı çektiklerini belirtir. Hatta olası bir cezadan kurtulmak için kendi isteğiyle, ücra bir köydeki kollektif bir çiftlikte gönüllü çalışmayı tercih ediyor.

Kültür devrimi, bir kültür hareketi olarak başlatıldı (Başlatan lider kadro Mao’dan başka, savunma bakanı yapılan Lin Piao, Mao’nun sekreteri Çu Teh, Mao’nun son (dördüncü) eşi Chiang Ching idi. Tabii vazgeçilmez başbakan Chou En Lai de vardı. Ancak onun konumu farklıydı. Çatışan taraflar arasında, tam bir görev adamı olarak, bir denge oluşturuyordu. Genellikle fren işlevi görmeye çalışıyordu. Ülkenin o süreçten tek parça halinde çıkmasında onun çok ayrıcalıklı bir yerinin olduğunu hep düşünmüşümdür). Evet, kültür hareketi demiştik, bu hareket devrim öncesinin klasik sanat ve edebiyatını toptan hedef alan bir kampanya olarak devreye sokuldu (Bilindiği gibi, gayri resmi bir şekilde Ekim Devrimi sonrasında Rusya’da da benzer bir “kültür hareketi” prolekült adı altında bazı sanatçılar tarafından başlatılmış, Lenin bunu “kültür nihilizmi” olarak mahkum etmişti) Çok geçmeden, Çin’deki bu kampanyanın kültürle sınırlı kalmadığı, parti komitelerini, merkezlerini, “kapitalizm yolcusu” üst düzey parti yöneticilerini asıl hedef olarak aldığı ortaya çıktı. Bir “anti-parti” hareketine dönüştü. O kadar ki, yeni “ikinci adam” olan Lin Piao, “Parti merkezlerini bombalayın!” sloganını sık sık dile getiriyordu.

Bu devrimin öznelerinin kahir ekseriyeti lise ve yüksek okul öğrencileriydi. Okullar kapatılarak ya da öğrenime ara verilerek çoğu “Devrimci İsyancılar” ve “Kızıl Muhafız” olarak kaydedildiler. İşçi sınıfı örgütleri bu hareketin yanında değil, karşısındaydı. İşçi sendikaları ve diğer işçi birlikleri anti-parti çizgiye karşı çıkıyordu. Yer yer protesto grevleri yapılıyordu. İşçiler, öğrencileri “haydutluk” la suçluyorlardı. Ülkenin en büyük ve işçi sınıfının en yoğun olarak bulunduğu Şanghay kentinde, “kültür devrimi” ne karşı parti örgütü direnişler, genel grev örgütledi.

Zamanın Mao denetimindeki parti yayın organlarında bu tutuma karşı sert yazılar yayınlanıyordu. Devrime direnen parti ve işçi örgütleri, onların üyeleri “beyaz terör” uygulayan gericiler olarak suçlandılar. İsyancılar arasında, “parti merkezleri değil, proleter merkezler istiyoruz” sloganı yayıldı.

Yani bu süreç öyle tepkisiz, direnişsiz de yürütülememişti. Nitekim, bu direnişlerin yayılma eğilimi göstermesi karşısında, onları bastırabilmek için 1967’de ordu devreye sokuldu ve devrimin yeni bir evreye girdiği ilan edildi.

Parti yerine, Mao’nun, kadim Çin bilgelerininkiyle kıyasalanabilecek, kişiliği geçirildi. Marksizm-leninizm yerine de onun “özlü sözleri” nden oluşmuş “Kızıl Kitap” .

İşin ironik yanı, bütün bu kaotik süreç boyunca, o zaman Çin’de sayılarının bir milyondan fazla olduğu resmen açıklanmış (halen Çin bayrağındaki yıldızlardan biri onları temsil ediyor) olan “ulusal” burjuvalar yani “milli” kapitalistler bir zarar görmediler. Yani gerçek “kapitalist yolcular” a bir şey olmadı. Kârlarını istiflemeye devam ettiler. Nitekim, devrimden sonra Deng liderliğinde “kapitalist yolcular” ın iktidarı almasıyla, bu sınıf bugünkü kapitalist Çin’in ortaya çıkmasında önemli bir rol oynadı.

Bilindiği gibi, 70’li yılların başlarında, Mao kültür devrimi sırasında önlerini açtığı, çoğu gerçekten sosyalizme inanmış kadroları (değişik biçimlerde) tasfiye ederek, “kapitalizm yolcuları” ndan hayatta kalanları tekrar etkin görevlere yerleştirdi. Bunların başında da Deng Xiaoping geliyordu. Deng de, ipleri eline geçirdikten sonra eski yoldaşlarının, bu arada Xİ’nin babasının ve Xi ailesinin de (Şarkta siyasetin de aile boyu yapıldığını aklımızdan çıkarmayalım) tabii önlerini açtı(4).

Elbette ÇKP içinde halen komünistler vardır. Ancak güçleri ne kadardır, tahmin etmek zor. Xi kendisinin komünist olduğunu söylüyor ama bir kişi hakkında onun kendi hakkındaki fikrinden hareketle karar vermek doğru olmaz. Bu arada, bundan 4-5 yıl önce Bloomberg kanalı onun Hong Kong’daki 35 milyon dolar civarındaki mülklerini fotoğraflamıştı. Aynı kaynak, kayınbiraderinin Cayman Adaları’ndaki “işleri” nden de söz etmişti.

Profesör Minqi Li, Çin’in yabancı ülkelerdeki doğrudan yatırımlarının, 2017 yılı itibarıyla, %78’inin Hong Kong, Macao, Singapur, Cayman Adaları ve Virgin Adaları’na yapıldığını yazıyor. Hong Kong ve Macao sonradan ona katılan, özel statülü Çin toprakları, Singapur’da etnik olarak Çinli olan büyük bir nüfus var. Diğer iki Karayip adası para aklama merkezleri. Zaten bu “doğrudan yatırım” kalemi olarak sınıflandırılan paraların “aklandıktan sonra” tekrar Çin’e döndüğünü yine Minqi Li belirtiyor. (Bkz. Minqi Li : “China : Imperialism or Semi-Periphery?” Monthly Review, 1 July 2021)

Çin’de, Rusya’da, hatta genel olarak Asya’da, liberal demokrasi olmaz. Çünkü bu coğrafyada liberal ekonomi yürümez. Yürültülmek istendiğinde de, onu yürütenlerin yürüttüklerini görüyoruz. Talanla sonuçlanıyor.

Çin’de, çok partili demokrasi de olmaz. Çok parti zaten bugün ÇKP’nin içinde var. Bir biçimde işliyor. Partinin adı değişir veya değişmez, ama bu durum değişmez. Tabii, Maoizm yöntemi terk edilmediği sürece.

NOTLAR:

1) 1979 yılının 29 Ocak – 4 Şubat tarihleri arasında, tam da Çin ve Vietnam arasında Kamboçya sorunu etrafında şiddetlenen gerilim sırasında, Çin lideri Deng Xiaoping ABD’yi ziyaret etti. ABD’nin tam desteğini alarak, aynı yılın 17 Şubat’ ında Vietnam’ı işgal etmeye başladı. İki ülke arasındaki savaş bir ay kadar sürmüş, sonra Çin birlikleri geri çekilmişti.

2) Geçenlerde Amazon.com’da Xi’nin İngilizceye tercüme edilmiş bir kitabını gördüm. Kitap, Xi’nin etkilendiği Çin özdeyişlerinin, atasözlerinin, bilgelerin sözlerinin günümüzde nasıl yorumlanacağı ve yaşamda nasıl uygulanacağına dair. Deminden beri anlatmak istediğim tam da budur.

3) ÇKP’nin 8.Ulusal Kongresi, önceki kongreden 11 yıl sonra, 1956’da toplandı. Parti raporunu okuyan Liu Shaoqi ve Deng Xiaoping, Hruşçov’un 20.Kongre’deki Stalin’e yönelik eleştirilerine benzer bir eleştiriyi Mao için yaptılar. İki kongre arasında, keyfi olarak, 11 yıllık bir gecikme olmasını, “kişilik kültü” nü eleştirdiler. “Barış içinde bir arada yaşama” politikasını savunduklarını, SSCB desteğinde 5 yıllık planı uygulamayı sürdüreceklerini belirttiler. Ancak bir yıl sonra 8.Kongre’de alınan hemen hemen bütün kararlar iptal edildi. Bir sonraki kongre bir yıl önce alınan kararda olduğu gibi, 5 yıl sonra değil, ancak 1969’da yapılacaktı. Büyük İleri Atılım (1958) macerasından sonra iyice sıkıştırılan Mao, Kültür Devrimi’yle sola yaslanarak çıkış yolu arayacaktı.

Bu noktada, Büyük İleri Atılım’ın olası saikleri üzerinde düşünürken, 1953-1957 tarihleri arasında Sovyet plancı ve teknik uzmanlarının büyük katkısıyla hedefleri gerçekleştirilen 1. 5 yıllık planın başarısının (mesela, sanayi üretimi yüzde 141; tarım üretimi yüzde 25 artıyor), küçük burjuva lider kişilikleri üzerinde aşırı bir özgüveni teşvik etmiş olabileceği hesaba katılmalıdır. 1962’de tamamlanacak, 8.Kongre tarafından onaylanan, 2. 5 yıllık planda öngörülen sınai üretimini iki kat arttırma, tarımsal üretimi yüzde 35 arttırma hedefleri, 8. Kongre’ye rağmen, yetersiz bulunarak, bir yıl içinde öngörülen hedeflerin kat be kat fazlasıyla gerçekleştirilebileceği iddiasıyla gerçeklikle bağdaşmayan bir mecraya girildi. Plan terk edildi. Liderlik mücadelesi içinde (Mao, 20.Kongre’de Stalin’e reva görülen muamelenin şimdi partisi tarafından kendisine de yapılmak istendiğini fark etmişti) bu öznel etkenin rolüne de değinmek gerekir.

4) Kültür Devrim’inin önemli saiklerinden birisi de, elbette, liderlik mücadelesidir. Bu mücadele de yeni bir olgu değildi. Uzun Yürüyüş, Çin’in Şanghay gibi önemli kıyı kentlerinin emperyalistlerin ve onların maşası olan Çan Kay-Şek’in kontrolünde olduğu koşullarda başlatılmıştı. Bu görece gelişmiş kıyı kentleri Çin’deki sınai ve ticari etkinliklerin de cereyan ettiği yerlerdi. Çin sanayi proletaryası ya da işçi sınıfı ağırlıklı olarak oradaydı. ÇKP’nin büyük kısmının bu işgal yüzünden yıllarca kıylardaki işçi sınıfıyla bağlantısı olmamış, ya da ilişkisi çok zayıf kalmıştı. ÇKP, Uzun Yürüyüş sırasında, bu kıyılardaki örgütsel çalışma ve mücadele görevini Liu Şaoqi liderliğindeki kadrolara vermişti. Mao, Uzun Yürüyüş’le köylülüğün egemen olduğu coğrafyalarda faalieyete geçiyordu. Böylece, ağırlıklı olarak, Liu, işçi sınıfı içinde; Mao, köylü sınıf içinde etkin olacaktı. Yani liderlik kavgası ardında böyle bir sınıfsal gerçeklik bulunduğunu da hatırlatmak isterim.

Çin devrimini, etaplarını, iç çelişki ve çatışmalarını değerlendirirken, Çin’in çok ağırlıklı olarak küçük-burjuva, köylü bir nüfusa sahip olduğunu, bu olgunun kaçınılmaz olarak ÇKP’de yansımasını bulduğunu dikkate almak gerekir. Üstelik, yirmi küsur yıl süren gerilla savaşı boyunca işçi sınıfının esas güçleriyle bağlantı kopmuştu. İşçi sınıfının devrimci mücadeledeki liderlik rolünü parti yerine getirmeye çalışıyordu. Ancak unutmayalım ki, bu partinin lider kadroları da marksist gelenekle bağlantısı olmayan ulusal devrimci hareketten geliyorlardı.

Parti içindeki öznel tutarsız davranış ve eğilimleri, küçük-burjuva devrimciliğini, aşırılıklar arasında salınmayı, ulusalcı sapmaları falan hep bu sözünü ettiğim sınıfsal ve siyasal arkaplanı göz önünde bulundurarak ele almak gerekir.

1956’da SBKP’nin 20.Kongresi’nden sonra dünya komünist hareketi tam da emperyalistlerin arzuladıkları gibi bölünmelere maruz kaldı. Bölünmeler sadece farklı ülkelerin partileri arasında değil, partilerin kendi içlerinde de etkili oldu. Tasfiyeler yaşandı. SBKP de, ama daha şiddetli olarak, ÇKP de bunları yaşadılar. Tabii Çin, bir yandan, kendi içinde kuruluş sürecinin çelişki ve çatışmalarını; diğer yandan, komünist dünya içindeki çelişki ve çatışmaları, sözünü ettiğim siyasal, sosyolojik kompozisyonuyla göğüslemek zorundaydı.

Üstüne üstlük, ABD emperyalizminin Çin’i ablukaya alan saldırı stratejisi, Taiwan üzerinden tehditlerini yoğunlaştırması, Çin’in BM üyesi olmasının engellenmesi, uluslararası ilişkilerden dışlanmış olması, uluslararası ekonomik ambargolar, ÇKP liderliğinin kendisini zayıf hissetmesine yol açtı. İç istikrarsızlıkla bu dış tecrit, Mao’ yu hem “kapitalizm yolcuları” nı ihya etmeye hem de ABD ile anlaşmaya götürecekti. O kadar öyle ki, artık dünya halklarının en büyük düşmanı, “gerileyen emperyalizm” olarak ABD değil, “süper emperyalist” SSCB olacaktı.

Çin, SSCB’ yi dünya barışı için en büyük tehdit, en saldırgan güç olarak göstererek, bir yandan emperyalist dünyaya güven veriyor, diğer yandan, onu SSCB’ye karşı provoke ediyor, böylece kendi restorasyoncu gündeminin uygulanabilmesi için, yani kapitalist restorasyon için ihtiyaç duyduğu emperyalizmle ekonomi-politik işbirliğinin temellerini sağlamlaştırmak istiyordu.

Belleğim beni yanıltmıyorsa, herhalde 1987’de, Reagan’ın dışişleri bakanı George Schutz’un Çin ziyareti sırasındaydı, onunla görüşen Deng, SSCB’nin nükleer gücüyle ABD ve dünya için büyük bir tehdit olduğunu ısrarla dile getiriyor, Schutz, mealen, bu konuda kaygulanmamasını, çünkü ABD’nin nükleer silahlar alanında SSCB’ye bariz bir üstünlüğünün olduğunu Deng’e anlatıyor. Ancak, Deng vazgeçmiyor. ABD’li gazetecilerle konuşurken aynı kaygusunu onlara da aktarıyor. ABD hükümetinin bu ciddi tehlikeyi kavrayamadığını, kavraması için gazetecilerden gayret göstermelerini istiyor. ÇKP, o sıralarda emperyalist ülkelerin Çin’e yatırımlarını arttırmaları için “açık kapı” politikasını uygulamaya koymuştu.

CHP sadece Cumhuriyet’in kurucu partisi olarak görülemez. CHP, Cumhuriyet’in kuruluşundan bugüne, yani Cumhuriyet’in çöküşüne kadar, ülkemizin kat ettiği bütün kritik etaplarda belirleyici bir rol oynamıştır.

1946’daki “çok partili” döneme geçişte; 27 Mayıs’taki “balans ayarı”nda; 12 Mart sayesinde “ortanın solu” nun, “aşırı” solu kontrol etmek bakımından işlevselleştirilmesinde; 12 Eylül öncesinde, sol “umudun tükenişi” nde; 2-3 parça halinde dönüşerek neo-liberal 12 Eylül düzeninin süreğenleştirilmesinde; 28 Şubat sonrası Ecevit’li geçiş sürecinin başlatılıp, sona erdirilmesinde; ve sonrasında otokrat AKP rejiminin inşasında hep CHP’nin belirleyici siyasal müdahaleleri var.

Özcesi, CHP’nin rolünü dikkate almadan ülkedeki düzenin tarihsel hallerini kavrayamayız.

CHP, 1946’daki geçiş süreci (Demokrat Parti’yi iktidar için hazırlama dönemi de denebilir) sonrasında, kendisi için bir “muhalefet” partisi rolünü uygun görmüştü (Bu zorunlu tercihte dış dinamiğinin rolü üzerinde durmayacağım).

27 Mayıs darbesini izleyen kısa ömürlü İnönü hükümetleri, Bayar’sız, Menderes’siz DP hükümetleriydi. Ayar verilmiş haliyle yeni DP, AP tabelası altında hazırlanana kadar, İnönü işleri idare etmişti. 70’li yıllardaki yine kısa ömürlü Ecevit hükümetleri dünya çapında sürekli itibarı artan sol siyaset ve ideolojiyi itibarsızlaştırma misyonunu üstlenmişlerdi. 28 Şubat sonrası yine bir geçiş dönemi, yine Ecevit…

CHP, “çok partili” denilen düzenin “devlet aklı” nı temsil eden, devletin “ayar verici” muhalefeti rolünü üstlenmiştir. Bugün ortada o eski Cumhuriyet devletinden pek bir şey kalmasa da, halen inşasında ve tahkim edilmesinde eşsiz katkılarda bulunduğu yeni devlete sadakâtle hizmetini sürdürmektedir.

Emperyalist BOP’un ihtiyaçlarından doğmuş AKP rejiminin inşası ve tahkimi sürecinde geçirdiği dönüşümler, bu arada kadro değişiklikleri de tabii, söz konusu sürecin sağlıklı bir biçimde işlemesi içindi. Tıpkı bayrak yarışlarında olduğu gibi, malum, yeni etaplara yeni atletlerle girilir.

Kısacası, AKP rejiminin yerleşmesine ya da devletleşmesine koşut olarak CHP de bu sürecin selameti açısından gereğini yerine getirmiştir. Getirmeye de devam etmektedir. Bu bakımdan, mevcut siyasal düzenin iki kurucu aktörünün birisi AKP ise diğeri CHP’dir.

Dahası, AKP ne denli fütursuzlaşma ihtiyacı duymuşsa, CHP liderlikleri de, uyum sağlamak için, o ölçüde fütursuzlaşmıştır.

Bilindiği gibi, iktidar olmak ve hükümet olmak farklı anlamlara sahiptirler. İktidar olmak, kendi muhalefetinizi yaratıp, kontrol etmekle olanaklı olabiliyor. Yani “rakip” ilan ettiklerinizin siyasal davranışlarını etkileme gücünüz yoksa iktidar değilsiniz.

Kılıçdaroğlu’nun liderliği, başka faktörlerin yanı sıra, esas olarak, rejimin kendisi için ciddi bir tehlike gibi gördüğü (sonradan daha geniş ve daha kararlı ifadesini Gezi direnişinde bulacak olan) “bayrak mitingleri” protestosundan sonra o mitinglere katılan kitleler üzerinde kontrol sağlama ihtiyacından doğmuştu.

Baykal bilindik CHP kitlesi üzerindeki (zaten hayli zayıf olan) güvenirliğini, inandırıcılığını tamamen yitirmişti. Yerine rejimin bir komplosuyla Cemaat’in kefil olduğu, Soros Vakfı kurucu üyesi Kılıçdaroğlu atandı.

BOP’un, bölgemizde, “Arap baharı” dalgasıyla yeni bir saldırı aşamasına geçtiği koşullarda, AKP, elbette BOP’un isterleri doğrultusunda, “eski rejimi” tamamen yıkmak için yeni siyasal hamleler yapmalıydı. Kılıçdaroğlu, “muhalefet” olarak AKP’in hamleleriyle uygun adım yürünmesini sağlayacaktı. Bu rolünü hakkını vererek yerine getirdi.

Kılıçdaroğlu CHP’si, emperyalizmin ve rejimin ihtiyaçları doğrultusunda ne gerekiyorsa yaptı. İktidarın izlediği neo-liberal ekonomi politikasının onun için de alternatifi yoktu. Laiklik “özgürlükçü” değil, baskıcıydı. Selefi emperyalist tezkereyi (henüz partisi gerekli dönüşümü geçirip, hazırlanmamış olduğu için- aynısı bir ölçüde o günkü AKP için de geçerliydi) “hayır” demek zorunda kalmıştı. Halef, bütün benzer tezkerelere “evet” diyecekti.

Ülkede çok bariz bir şekilde doğru dürüst seçim yapılmadığı, “atı alanın Üsküdar’ı geçtiği” durumda, “çatışma ortamı yaratmayalım” diyerek iktidara yönelik tepkiler karşısında paratoner işlevi görüyor, iktidar partisinin kurumları, kuralları yok sayan baskıcı politikaları karşısında hiç bir somut alternatif politika geliştirmiyor, dokunulmazlıkların kaldırılıp, kayyım yönteminin yaygınlaştırılmasına gerektiğinde el kaldırarak, gerektiğinde susarak onay veriyor. Muhalif kitlelerin artan gaz basıncının hafifletilmesi için supap işlevi görüyor.

Son cumhurbaşkanlığı seçiminin göz göre göre kaybedilmesini, hem seçimin öncesindeki hem sonrasındaki davranışlarıyla temin ediyor. Bu adam devleti için daha ne yapsın? Vicdan sahibi olan herkes onun gerçekten haksızlığa maruz kaldığını kabul edecektir.

Ha az kalsın unutuyordum, amiyane tabirle, bir başka kıyağı da, Özel gibi, gerçekten çok “özel” bir halef yetiştirmiş olmasıdır.

Şimdilerde, popülist kasaba politikacıları için “aldatıldım” mazereti arkasına sığınmak pek revaçta. Siyasal bir figür yanlış kararlar alabilir, hatalı tercihlerde bulunabilir. Siyaseten bedelini ödeyeceğini söyler, veya yeterli deneyiminin olmadığını kabul eder. Yani hesabı kendisine keser. Kenara çekilmesi, siyasetten çekilmesi anlamına gelmeyebilir. Bunlar anlaşılabilir. Ancak, bir siyasetçi çıkıp, ülkesi için yaşamsal önemi haiz karar veya tercihleri konusunda aldatıldığını iddia ediyorsa, ondan siyasal yaşamını sona erdirmesi beklenir. Aldatılmış olan dönmemek üzere gider. Gitmelidir.

Bir retrospektifle partinin liderlerine bakalım : Atatürk, İnönü, Ecevit, Baykal, Kılıçdaroğlu ve Özel, bu adamların kaliteleri aslında Cumhuriyet’in kalitatif açıdan izlediği seyrin de ifadesi değil mi? Emperyalizme entegrasyon düzeyinin artmasıyla ters orantılı olarak giderek düşen bir kalite…

Bu arada tabii, bu son üç lider figürü “kasaba politikacısı” betimlemesine tamamen uyuyor. Kılıçdaroğlu bu kadar hizmet ettiği rejimin şimdi kendisini bir kenara atmış olmasını, o kasaba kültürünün ağır etkisi altında, kabullenemiyor. Bu muameleyi hak etmediğine inanıyor. O da tıpkı Tayyip Erdoğan gibi, ölene kadar makamını işgal etmesi gerektiğini düşünüyor.

Malum, bu memlekette meşruiyetini yitiren siyasal figürler, birçok durumda görüldüğü gibi, sol vicdana hitap edip, ona sığınmak isterler. Kılıçdaroğlu da aynısını yapıyor. “Denizler, Yusuflar, Hüseyinler” üfürüyor. Eskilerin tabiriyle, “hem nalına hem mıhına” . Sağ, sol, devrimci, ülkücü, laik, islamcı, alevi, sünni… Kim varsa kapsama alanında. Eh, “helalleşme” şiarına sarılan birinden daha farklı bir şey beklenemez. Popülist söylem de böyle bir şeydir zaten. Suyla ateşi bile aynı kaba koymak mümkün olabiliyor. Laf olsun torba dolsun!

Hatırlarsanız, partisinin başına atanmadan önce de, hem Seyit Rıza hem Atatürk diyordu. Şimdi bu noktada aklıma geldi. Alevi oldukları izlenimi veren kimi yazarlar, haklı olarak bugünkü rejimin Sünni mezhepçiliğine tepki gösteriyorlar. Ancak bu tepkinin kanalize edileceği mecra başka bir mezhepçi hat olmamalıdır. İyi, ilerici din olmaz. Dolayısıyla dinciliğin, mezhepçiliğin her türlüsü kötüdür. Ortaçağa, feodal kültüre aittir.

Seyit Rıza, tıpkı Şeyh Said gibi, eski feodal rejime geri dönülmesini talep eden laik Cumhuriyet’e geri bir tarihsel siyasal konumdan saldıran figürdü. Said gibi, o da gericiydi yani. Birinin Alevi diğerinin Sünni olması bu gerçeği değiştirmemelidir. Olmaz! Onlar etrafında biçimlenen isyanları bastırma biçimi farklı bir konudur.

Fransız Devrimi katolik Vendee Ayaklanması’nı çok kanlı bir biçimde bastırmıştı. Çoluk çocuk, kuru ve yaş, çok büyük bir katliam yapıldı. Ancak, liberal muhafazakâr Victor Hugo’nun da o muhteşem 1793’ünde kabul ettiği gibi, devrim için kaçınılmazdı. Hem Devrim hem Vendee olmaz. Ya biri ya diğeri!

“Valla ben Kılıçdaroğlu hayranı değilim ama” diye başlayan cümleler kurmak ilericilere, hele devrimci olduklarını söyleyenlerin ağzına hiç yakışmıyor. Kılıçdaroğlu yanlış bir adam. İlerici değil. Entelektüel olarak da, ne liberal Cumhuriyet kültüründen, yani “Atatürkçülük’ten, ne de sol kültürden nasibini almış. Dahası, hayli geri kalmış birisi (Seçim kampanyası sırasında laik cumhuriyetin kurucusu olan partinin lideri olarak çıkıp, gerekçesi ne tür bir kışkırtma olursa olsun, “evet, ben Aleviyim” demesi, en başta, Alevilere saygısızlık, hatta hakarettir. Olumsuz anlamda, tarihimizde başka bir örneği yoktur) .

“Kıbrıs, Ege gidecek” se kendisi de baş sorumlularındandır. Onun bu rejimin ya da siyasal düzenin oturtulmasında eşsiz katkılarının olduğunu görmemek, veyahut görüp de önemsememek onunla aynı saflara düşmek demektir. Amasız, fakatsız!

Kimsenin adaletsizliğe maruz bırakılmasını istemeyiz. Bu ayrı bir konu. Ama buradan hareketle onun siyaseten ihya edilmesini de kabul edemeyiz. Kaldı ki, bugün tekrar eski konumunu iade etseniz, geçmişte yaptıklarını yapmaya devam edecektir. Hiç şüpheniz olmasın!

Devleti, onu ihtiyaç duyduğu sürece, elbette onun da rızasıyla, kullanmış, son kullanma tarihi dolduğunda, her yerde ve hep yapıldığı gibi, bir kenara atmıştır. (Şimdiki genel başkan için de aynı süreç işleyecek. Onu MİT de kurtaramayacak)

Kılıçdaroğlu şimdiki eylemleri ve söylemleriyle bir zaman seve seve hizmet ettiği düzen karşısında haddini bilmez “nankör” konumundadır. Kılıçdaroğlu da devleti kendisine ihanet etmekle suçlamaktadır. Ancak, bu onun, hizmet ettiği devletiyle arasında, kişisel sorunudur.

İlerici, devrimcilerin en büyük hatası, ilericilik adına tarihsel misyonunu çoktan tamamlamış bir partiden halen medet ummaktır. Oysa, onlar için çözümü ivdelik arz eden sorun, bu rejim karşısında gerçekten muhalif, yani devrimci sosyalist siyasal bir alan açmaktır.

Siyasal ve ideolojik olarak CHP’den, “amasız, fakatsız”, kopmadan bu alan açılamaz.

Amerikalı pragmatist, liberal felsefeci Richard Rorty ‘nin (1931-2007), 1997’de, bir Amerikan üniversitesinde verdiği üç dersi içeren, 1998’de yayınlanmış Achieving Our Country, Leftist Thought in Twentieth-Century America, Harvard University Press (Ülkemizi Kazanmak, 20.yy Amerikası’nda Sol Düşünce ) adlı kitabı, yayınlandığı sıralarda pek ilgi görmemiş, sonra da unutulmuştu.

Rorty, ebeveynin Amerikan Komünist Partisi üyesi olduğu bir ailede dünyaya geliyor. Aile sonradan Trotskist oluyor. Hatta anılarında, ölene kadar kendisini en çok etkileyen düşünür olan John Dewey’nin Moskova Mahkemeleri tarafından mahkum edilen Trotski’yi aklamak için Batı’da, Dewey tarafından kurulan komisyonun verdiği hüküm sonrasında yazmış olduğu, Trotski Davası, Hüküm: Suçsuzdur! adlı kitabın evlerinde İncil gibi bir muamele gördüğünü anlatır (1)

Rorty yıllar içinde sert bir anti-marksist ve anti-komünist oluyor. Ancak yine de, Demokrat Parti’de ifadesini bulan, her türlü marksist, komünist kavram ve imadan arındırılmış “reformist sol” bir siyasal çizgiyi savunuyor (O kadar öyle ki, marksizmi, komünizmi çağrıştıran, örnekse, “ideoloji”, “metalaşma” vb kavramların solun dilinden atılmasını istiyor) Yani kuşağının diğer çok sayıda entelektüeli gibi yeni-muhafazakârlığa savrulmuyor.

Kitapta özetle, Amerika’da 20.yy’da kronolojik olarak iki farklı sol anlayışın egemen olduğunu söylüyor. Yüzyıl başından 60’lı yılların ortasına kadar egemen olan reformist veya politik sol ve o tarihten günümüze kadar etkili olan kültürel sol.

Rorty’e göre, bu iki farklı sol anlayışı ayıran ilkesel konumları değil, izledikleri taktiklerdir. Ancak, bu taktiksel farklılıkların büyük sonuçlar doğurmuş olduğunu da vurgular.

Reformist soldan anladığı, anayasal demokrasi içinde kalarak, zayıfı güçlü karşısında korumak siyasetidir. Reformist sol sisteme, anayasal demokratik düzene inanır, ve onu yıkarak değil, içinden iyileştirmeye çalışır.

Nitekim, her zaman politik pratiğe öncelik vererek, yani hep politikanın içinde kalarak modern refah devletinin temellerini onlar atmışlardır. Rorty, bu sol hareketin kesinlikle devrimci bir çağrısının olmadığını sıkça vurguluyor. Bununla birlikte bu hareketin adeta bir çatı örgütü görünüme sahip olarak merkezci Demokratlardan komünistlere kadar bir çok kişi ve grubu içerdiğini belirtir. Fakat hepsinin orada bulunmasının nedeni mevcut sistemi yıkmak değil, zayıflar lehine iyileştirmektir.

Bu doğrultuda, reformist solcuların Roosevelt, Truman, Kennedy ve Johnson dönemlerindeki hükümetlerin sosyal reformist programlarına hem oluşturulmaları hem de uygulanmaları sırasında etkin destek verdiklerini de hatırlatıyor.

Rorty’e göre bu anlayışın en takdire değer yanı, sol ve sağ arasındaki temel ayrımın, devletin toplumsal işlevlerine bakıştan kaynaklandığını çok doğru olarak saptamış olmasıydı. Reformistlere göre devlet ahlaken sosyal bir role sahip olmalı, zenginliğin dağıtımında zayıfları kollamalıydı. Sağ ise devletin böyle bir işlevinin olmasını kabul etmiyordu.

Reformist sol, kardeşlik ve ulusal dayanışma retoriğini, bireyi fetişleştiren, bencilliği bir erdem gibi gören bireysel haklar retoriğine karşı çıkarıyordu. Böylece yurttaşların kendilerini kuşaklararası süreklilik hareketinin katılımcıları olarak algılamalarını sağlamaya çalışıyordu. Birbileri için fedakârlık yapmaya hazır yurttaşlık bilincinin Amerika’ya en yakışan toplumsal ahlak anlayışı olacağını, bunun da ancak bu sol düşünceyle mümkün olabileceğini geniş toplumsal kesimlere, ikna edici biçimde anlatmayı başarmışlardı.

Rorty’nin reformist solu, tekrar olsun, toplumsal eşitsizliklerin anayasal demokratik kurumlar kullanılarak giderilebileceğini öngörüyor. Ancak, bunu temin edebilmek için de bu kurumlar üzerinde kontrol kurmanın, bunun için de pratik siyasete etkin olarak dahil olmanın gerekliliğini vurguluyordu. Yani sadece iktidara, halka hakikati anlatmak yetmez, iktidar olmak gerekir anlayışındaydı.

İktidar olmak için sizinle aynı demokratik ilkeleri paylaşmayan grupları ikna etmeniz ve bu yolla onlarla ittifaklar, koalisyonlar kurmanız gerekebiliyordu. Yani ilkelerinizden yer yer ödünler verebiliyordunuz. Söz konusu solun bunda da çok başarılı olduğunu söyleyen Rorty, Amerika’nın büyük günahlarının en önemli kaynağının da bu siyasal gereklilik olduğunu vurguluyor. Mesela Roosevelt’in New Deal ittifakıyla ilerici sosyal ve sendikal haklar elde edilmişti. Ancak, ırk ayrımcılığı konusunda hiç bir girişimde bulunulmamıştı. Irk ayrımcılığı siyaseti eskisi gibi (onun tabiriyle, “utanç verici biçimde”) savunulmaya devam etmişti.

Rorty’e göre, bu pragmatizm ruhu Amerikan solunu 1960’lara kadar bir arada tuttu. Odak noktası, seçimleri kazanarak ve ulusal gurura hitap ederek Amerikalıların maddi koşullarını iyileştirmekti. Ekonomik adalet, sosyal adaletin öncüsü olarak görülüyordu. Eğer sistem herkes için çalışır hale getirilebilirse, daha fazla insanı yoksulluktan kurtarabilirseniz, sosyo-kültürel ilerleme de doğal olarak gerçekleşecekti (Kitabın, reformist solu ele alan 40-71 sayfaları arasındaki bölümünün özeti bu) (2).

Kitabın ikinci bölümünde Rorty, bu kez, “kültürel sol” dan söz ediyor.

Öncelikle, reformist solun etkili olduğu dönemde çok önemli işleri başarmış olduğunu belirtiyor. Ancak, bütün bu başarılı işlerde kazançlı çıkanların her zaman ülkedeki beyaz erkekler olduğunu da ilave ediyor. Mesela, bu beyaz erkeklerin kadınların oy hakkını tanıdıklarını, ama ondan sonra kırk yıl boyunca kadınları bir daha hatırlamadıklarını, yani onlar için kayda değer kazanımlar sağlamadıklarını vurguluyor.

Yine mesela, ülkenin güney eyaletlerindeki beyaz seçmenleri yabancılaştırmamak için Demokrat Parti’nin, örneğin Roosevelt devrinde ırksal baskıları, önyargıları azaltmak için pek bir şey yapmadığını söylüyor. Altmış küsur yıllık dönem boyunca sürekli güçlenen sendikaların reformist solcu liderlerinin de farklı davranmadıklarını hatırlatıyor.

Kadınların ve siyahilerin maruz kaldıkları sadistçe davranışlar karşısında ciddi bir tavır alınmamasının nedeninin, reformist solun onları ekonomik adaletsizliğin yan ürünü olarak görmesi olduğunu iddia ediyor. Yani ekonomik adaleti, sosyal adaletin habercisi olarak görmelerinden kaynaklandığını söylüyor. Buna göre 60-öncesi sol, sadece ekonomik eşitsizlik, bireyci bencillik azaldıkça, sosyal güvenlik ağının kapsamı genişledikçe bu tür sadistçe davranış ve önyargıların yavaş yavaş ortadan kalkacağına inanıyordu.

Ancak, Rorty’e göre, bu aynı sol 60’ların ortalarına doğru ekonomik determinizmin sorunları basite indirgemek anlamına geldiğini fark etti. Söz konusu sadistçe davranışların ekonomiden daha derin köklerinin olduğunu görmeye başladı.

Rorty, solun yeni yörüngesinin belirlenmesinde Vietnam Savaşı’nın belirleyici bir konumunun olduğunu söyler. Savaş, tüm sisteme, hatta Amerika’ya yönelik bir suçlamanın nedeni olmuştur. Bu yüzden, anti-komünist Soğuk Savaş, solcu aktivistler için merkezi bir fay hattı haline gelmiştir..

Büyük ölçüde öğrencilerden oluşan yeni sol, Demokratlar, sendika işçileri ve teknokratlar da dahil olmak üzere komünizme karşı çıkan herkesi düşman olarak görüyordu.Amerika giderek daha fazla başarısız bir vaat, kurtarılması mümkün olmayan kötü niyetli bir imparatorluk olarak görülüyordu. Böyle bir bağlamda reformist siyasetin ne faydası olabilirdi? Rorty, o zaman ki genç kuşakların başını çektiği isyancıların şöyle bir mantık yürüttüklerini düşünüyor:

“Eğer (size söylendiği gibi şeytani bir imparatorlukla -yani SSCB ile- savaşan bir demokrasi yerine) şeytani bir imparatorlukta yaşıyorsanız, o zaman ülkenize karşı hiçbir sorumluluğunuz kalmaz; yalnızca insanlığa karşı sorumlu olursunuz. Eğer hükümetinizin ve öğretmenlerinizin söyledikleri aynı Orwellci monologun parçasıysa, eğer Harvard Üniversitesi ile askeri-endüstriyel kompleks arasındaki ya da Lyndon Johnson ile Barry Goldwater (ABD’nin 1964’teki aşırı sağcı, kimilerine göre faşist Cumhuriyetçi başkan adayı) arasındaki farklar ihmal edilebilir düzeydeyse, o zaman bir devrim gerçekleştirme sorumluluğunuz var demektir. ” (sayfa 66).

Rorty’e göre, bu duygu ve düşüncelerin yanlış olduğu söylenemezdi; Amerika, ülkenin büyük bir kısmı için gerçekten başarısız bir vaatti. Irksal ayrımcılık bir toplum mühendisliği tasarımıydı. Vietnam’daki savaş insanlık dışı bir yalandı. Amerikan toplumunun yapısında derinden rahatsız edici bir şeyler vardı.

Rorty bunların hiçbirine itiraz etmiyor. Onun bakış açısına göre sorun, pragmatik reformun tamamen reddedilmesiydi. Böylece, Amerika’da kurtarılabilecek hiçbir şeyin, düzeltilebilecek hiçbir kurumun, çıkarmaya değer hiçbir yasanın olmadığı inancı, geleneksel reformist sol siyasetin tamamen terk edilmesine yol açtı. Artık politik-pratik bir çaba olarak ikna etmenin yerini kendini ifade etme; reformun yerini de suçlama almıştı.

Uzatmayalım, Rorty ekonomiden “farklılık siyasetine”, “kimlik”e ya da “tanınmaya” doğru bir geçiş yaşandığını söylüyor. 60’lar öncesi solculuğun entelektüel odağı sosyal bilimlerdi. Yükselen “yeni sol”unki, edebiyat ve felsefe oldu saptamasını yapıyor. Devamla, Freud, Marks’ın yerine ikame edildi. Ve odak noktası artık piyasa ekonomisine alternatiflerin geliştirilmesi ya da siyasi özgürlük ile ekonomik liberalizm arasında uygun bir dengenin kurulması değil, geleneksel olarak ötekileştirilmiş grupların kültürel statüsüydü diyor.

Rorty için bu, yine de, bazı bakımlardan iyi bir şeydi. Çünkü 60 öncesi solun ekonomik determinizmi utanç verici derecede miyoptu. Solun 20. yüzyılın başlarında ve ortalarında elde ettiği kazanımların çoğu beyaz erkeklerin hanesine yazılmıştı. Reformist sol için Afrikalı Amerikalıların durumu mesela, sadece üzüntü vericiydi, ağırlıklı olarak beyaz erkek olan reformist sol tarafından bu durumun değiştirilmesi için ciddi bir şey yapılmamıştı. Azınlıkların, eşcinsel Amerikalıların ve diğer ezilen grupların içinde bulunduğu kötü durum geç fark edilebilmişti. Bu ahlaki başarısızlık artık kültürel solun düzeltmeye çalışacağı bir meseleydi. Ve bunu da Amerikalılara “ötekiliği” tanıtarak yapacaktı.

Şimdiki adıyla çokkültürlülük, ötekiliği, farklılıklarımızı korumakla ilgiliydi; hiç bir şey bizi bu farklılıkları fark etmekten vazgeçmeye zorlamamalıydı. Rorty, bunda ahlaken sakıncalı hiçbir şey yoktu diyor. Ona göre, bu kültürel sol konum, politik bir strateji olarak sorunludur. Mesela, mezhep ve kimlik dürtülerini güçlendiriyor ve böylece ittifak ve koalisyon inşasını zayıflatıyor.

Politikadan kültüre doğru kayma, kadın ve toplumsal cinsiyet çalışmaları, Afro-Amerikan çalışmaları, Hispanik-Amerikan çalışmaları, LGBTQ çalışmaları ve benzeri akademik alanları doğurdu. Bu disiplinler ciddi akademik çalışmalar da yapıyorlar. Ancak, somut pratik siyasal amaçlara hizmet etmiyorlar. Amaçları, bu grupların maruz kaldığı aşağılanma ve nefret konusunda insanları bilinçlendirmek ve bu tür kültürel kimliklere nefret duyanları yabancılaştırmaktı.

Rorty bu tür çabalarla bir sorununun olmadığını vurguluyor. Hatta kültürel solun bu çabalarıyla, Amerika’yı daha yaşanılabilir, daha ileri, daha uygar bir ülke haline getirmiş olduğunu ilave ediyor. Ancak bu başarı için ödenen bedele itiraz ediyor.

“Altmışlı yıllar sonrası kültürel Sol hakkında anlattığım başarı öyküsünün karanlık bir tarafı da var” diye yazıyor Rorty. “Toplumsal olarak kanıksanmış sadizmin azaldığı aynı dönemde, ekonomik eşitsizlik ve ekonomik güvensizlik giderek arttı. Sanki Amerikan Solu aynı anda birden fazla siyasal girişimi yapabilme yeteneğine sahip olamazmış gibi; sanki zorunlu olarak ya para adına utancı görmezden gelmesi; ya da yine zorunlu olarak tam tersini yapması gerekiyor. Ya biri ya diğeri” (sayfa 83).

Rorty, solun kültürel meselelere odaklanması, ırksal önyargıları ve ekonomik kaygıyı istismar ederek beyaz işçi sınıfını harekete geçiren Pat Buchanan (Amerikalı paleo-muhafazakâr tabir edilen, 1938 doğumlu eski Cumhuriyetçi senatör. Oğul Bush’un yerine partisinin başkan adayı olmak istemiş, partisinin aday belirleme kurultayında yenilmişti. Batı’nın Ölümü ve Bir Süpergücün İntiharı, Amerika 2025 yılına kadar yaşayacak mı? adını taşıyan hayli karamsar, popüler kitapları var.) ve Donald Trump gibi insanlar için, yani popülist sağ için bir açılım yarattı diyor. Rorty bunu şöyle açıklıyor:

“Beyaz proletaryanın İkinci Dünya Savaşı’ndan başlayarak Vietnam Savaşı’na kadar devam eden burjuvalaşmasına sırtını dönmüş (reformist) solun siyasal egemenliğine son verimesiyle, süreç tersine döndü. Amerika’da şu anda burjuvazinin proleterleşleştirilmesi söz konusudur. Ve bu süreç muhtemelen [Pat] Buchanan’ın kışkırtmayı umduğu türden aşağıdan yukarıya bir isyanla sonuçlanacaktır. ( sayfa, 83)

Irksal düşmanlık Amerika’nın kuruluş genlerinde var; sol ne yaparsa yapsın onu yok etmesi çok zor. Rorty bunun bilincinde olarak yeni kültürel solun, sınıf ve işçi meselelerinden uzaklaşarak ekonomik gündemini gözden kaçırdığını ve sağı güçlendiren bir kültür savaşı başlattığını, ve böylece aslında tam da savunmaya çalıştığı insanların maddi yaşam koşullarını iyileştirmek için çok az şey yaptığına dikkat çekiyor.

Rorty, böyle bir stratejiden kimin yararlandığına dikkat edilmemiş olduğunun altını çiziyor. Bu yüzden, süper zenginler, ekonomik kararlar onların ayrıcalığı olduğundan, hem Sol hem de Sağ siyasetçileri kültürel konularda uzmanlaşmaya, onlarla meşgul olmaya teşvik edeceklerdi diye ilave ediyor..

Amaç, proleterlerin aklını kültürel konularla meşgul etmek, Amerikalıların en alttaki yüzde 75’ini ve dünya nüfusunun en alttaki yüzde 95’ini etnik, dini düşmanlıklarla, savaşlarla ve cinsiyetçi önyargılarla, geleneklerle ilgili tartışmalar içinde darmadağın etmektir. “Medyanın yarattığı sahte olaylarla (ve dünyalarla) proleterlerin dikkatleri kendi umutsuzluklarından uzaklaştırılabilirse… süper zenginlerin korkacak pek bir şeyi kalmayacak” diyor. (sayfa 88)

Rorty, kültür savaşlarından en çok büyük şirketlerin yararlandığına dikkat çekiyor. “Sol ve sağ din, ırk ya da eşcinsel evlilik konusunda tartışıyorsa, hem o sorunları hem de zenginliğin konsantrasyonunu etkileyen hiçbir şey değişmeyecek demektir” diye ilave ediyor.

Bu arada, özellikle eski demokrat başkanlar Jimmy Carter ve Bill Clinton’a karşı sert eleştiriler yöneltiyor. Her ikisini de “zenginliklerin yeniden dağıtımdan söz etmekten kaçınmakla” ve sağ oyları almak adına, emek örgütlerinden uzaklaşarak, “merkez adı verilen steril bir boşluğa girmekle” suçluyor. Onların benimsediği modelde artık “servetin yeniden adil dağıtımından” söz edilemezdi. Artık, Demokrat Parti, yeniden dağıtımcı ekonomiden korkmaya başlamış ve bu tür bir söylemin zengin muhitlerdeki oyları kaçıracağına inanır olmuştu.

Sonuç olarak diyor Rorty, “Büyük partiler arasındaki seçim yarışı sinik yalanlar ile dehşete düşmüş sessizlik arasındaki bir seçime indirgendi.” (sayfa 87) Elbette Rorty’nin kaygısı, yeni solun ırk ayrımcılığını çok fazla önemsemesi değildi (bunları önemsemesi gerekirdi); daha çok liberal demokratik siyasetin, (kendi tabiriyle) “adil ölçülerde” sistemin sürdürülebilirliği açısından yapması zorunlu işlerini yapmayı bırakmasıydı.. Solun akademiye hapsolmasından, teoriye ağırlık vererek somuttan uzaklaşmasından kaygulanıyor. Dahası, bunun siyasal açıdan bir felakete yol açacağından endişe ediyordu. Bu noktada Rorty şunları söylüyor:

“Gerçekleşmesi çok muhtemel olan şey, siyah ve kahverengi (yani Asyalı, L.Amerikalı ) Amerikalıların ve eşcinsellerin son kırk yılda elde ettiği kazanımların silinecek olmasıdır. Kadınlara yönelik sarkastik aşağılamalar tekrar moda olacak. İşyerlerinde ‘zenci’ (nigger) ve ‘çıfıt’ (kike) kelimeleri yeniden duyulacak. Akademik Sol’un kabul edilemez ilan ettiği tüm (ırkçı, şovenist, cinsiyetçi) sadizm geri dönecek. Kötü eğitimli Amerikalıların, kendilerine nasıl davranmaları konusunda telkinde bulunan (iyi eğitimli) üniversite mezunlarına duydukları öfke elbette bir (siyasal) çıkış yolu bulacaktır.”(sayfa 90)

En sonunda da Rorty, bir siyasal kehanette bulunuyor: “İşçi sendikası üyeleri, emekçiler, örgütlenmemiş vasıfsız işçiler, er ya da geç, hükümetlerin ücretlerin düşmesini ya da çalışanların işlerini yitirmelerini engellemeye çalışmadığını anlayacaklardır. Aynı sıralarda, toplumsal konumlarının erozyona uğramasından çok korkan gönençli banliyölerin beyaz yakalı işçilerinin, başkalarına sosyal yardım sağlamak için kendilerinden vergi alınmasını kabul etmeyeceklerini görecekler. O noktada işte bir şeyler çatlayacak. Gönençli muhitler dışındaki seçmenler sistemin başarısız olduğuna ikna olarak oylarını vermek için (seçildikten sonra) kendini beğenmiş bürokratların, üçkağıtçı avukatların, çok kazanan tahvil satıcılarının ve postmodernist profesörlerin artık kararları vermeyeceklerine dair kendilerine güvence verecek güçlü bir adamı aramaya başlayacaklar.” (sayfa 89)

Rorty bu minvalde öngörülerini dile getirmeyi sürdürür: Hem sadizmin yenilendiği hem de bireysel bencilliğin katmerlendiği, tabii solun da ortadan kaybolduğu koşullarda, “seçimi kazanan o güçlü adam, tıpkı Hitler’in yaptığı gibi, öncelikle ve hızla, ulusal ve uluslararası süper zenginlerle ittifak kuracak, kısa sürecek bir refah dönemiyle birlikte Körfez Savaşı’nın o ‘şanlı’ anısını yeniden canlandırmak için harekete geçecektir.” (sayfa 91).

Rorty, bunun gerçekleşmesi halinde ülke ve dünya için bir felaket olacağını da sözlerine ekliyor. Ve devam ediyor, insanlar bunun nasıl olduğunu ve solun bunu neden durduramadığını elbette merak edeceklerdir. Solun neden “yeni mülksüzleştirilmişlerin artan öfkesini kanalize edemediğini” ve “küreselleşmenin sonuçları” hakkında, Pat Buchanan kadar bile, daha doğrudan konuşamadığını anlayamayacaklardır. Sonunda sol siyasetin ölü de olsa diri de olsa, “artık ulusal siyasetle meşgul olmadığı ve olamayacağı” sonucuna varacaklardır.

Ülke davranışları öngörülemez güçlü bir adamın ellerine terk edilmiştir artık. Rorty, kültürel solcu akademisyenlerin en sık referans verdikleri, Freud, Heidegger, Foucault, Lacan, Derrida teorileriyle, onların marksizmle melezlenmiş daha iddialı versiyonlarıyla bu çöküşten çıkılamayacağını ironik bir biçimde dile getiriyor.

“Çağdaş akademik sol, soyutlama düzeyiniz ne kadar yüksek olursa, yerleşik düzen için o kadar yıkıcı olabileceğinizi düşünüyor gibi görünüyor….Siyasal oyuncuları farklı öznellik oyunlarına ya da Lacan’ın imkansız arzu nesnesinin arayışlarına yönelik siyasi girişimlere dönüştüren Sol kuramcılar kurulu düzenin bu şekilde yıkılabileceğini, böyle bir yıkımın ‘bilindik kavramların sorunsallaştırılmasıyla’ başarılabileceğini söylüyorlar” (sayfa 93).

Rorty’nin ülkemiz için de önemli ölçüde geçerli öngörüleri bir bir gerçekleşti. Rorty’nin bu konuşmaları sırasında zaten Amerika’da birçok entelektüel benzer bir karamsar tablo çiziyordu. Mesela, E.Luttwak, daha da ileri giderek Amerika’nın geleceğinin faşizm olduğunu her platformda dile getiriyordu (Bkz. Edward Luttwak: The Endangered American Dream, (Amerikan Rüyası Tehlikede) Simon&Schuster:1993).

Luttwak, Amerika’nın giderek sanayisizleştirildiğini, çalışanların ücretlerinin sürekli düştüğünü, bu bakımdan bir üçüncü dünya ülkesi haline dönüşmekte olduğunu öncelikle vurguluyor. Sonra da, sosyal-ekonomik konularda yazan bir çok yazar gibi, eski sanayi demokrasilerinin, popülist hareketlerin anayasal hükümetleri devireceği Weimar benzeri bir döneme girmekte olduğunu iddia ediyor.

Yazı hayli uzadı. Bu yüzden Trump kısmını uzatmayacağım. Öncelikle Trump konusunda şunu söylemek gerekiyor: Trump, geleneksel sağ politikacı figürüne nazaran oldukça aykırı bir tip. Bilindiği gibi, geleneksel tip, geçmişi yüceltir. Hatta geçmişte altın çağ/çağlar görür. Bugün de o “muhteşem” geçmişteki kadar olmasa da, benzer bir başarının elde edilebileceğini iddia eder. Solun sosyal adalet talebini ise, israf ve ütopik bir saflık olarak değerlendirir. Solun gerçekçi olmadığını, geleceğe yönelik olarak umut sattığını vurgular.

Yani geleneksel sağcı siyasetçi nostalji yapar. Geçmişle övünür. Geçmişe bakılmasını, onun bugün için model alınması gerektiğini savunur. Kısacası, retrospektif ve seyirsel bir konumu vardır. Şimdi Trump, “MAGA” (“Amerika’yı yeniden büyük yapalım”) sloganıyla nostaljik olandan hareket ediyor. Ancak, aynı zamanda, Amerika’nın bir çok yanlış iş yaptığını, katliamlara yol açtığını, teröristleri besleyip, harekete geçirdiğini, bir çok kötülüğün nedeni olduğunu da sıkça dile getiriyor.

Bu bakımdan Trump, geleneksel sağa göre bir aykırılık olarak görülmelidir. Yani Trump’ı aykırı yapan, konuşma tarzı değil, tüm sistemi olumsuzlamaya kadar varan inkârcılığıdır. Durum böyle olunca, ne yapacağının kestirilmesi kolay olmuyor tabii.

Bakan ve üst düzey bürokrat olarak atanacaklara bakıldığında, Trump’ın -aslında sadece Rusya için geçerli olacağını belirttiği- barış söylemiyle bile çelişen tercihleri olduğu görülüyor. Atamalar için adı geçen bakanların hemen hepsi “şahin”. Savaş tellalı, neo-con. O kadar öyle ki, kampanyalar sırasındaki ve öncesindeki söylemlerine bakıldığında, Venezuela’dan, Meksika ve Küba’ya; İran’dan, Suriye’ye; Rusya’dan Çin’e kadar çok geniş bir coğrafyada yer alan cephelerde savaşa girilmesini, hatta dış bakan adayı hızını alamayıp, Venezuela, Küba, İran’a derhal askeri harekat yapılmasını talep ediyor.

Bu aynı zat, Florida senatörü Rubio, Meksika’nın göçü kışkırttığını, uyuşturucu tacirlerini Amerika’ya soktuğunu iddia ediyor. Oysa, daha çok yakın bir zamanda, siyasal olarak himaye ettiği kayınbiraderinin 15 milyon dolar değerindeki Meksika kokainini bizzat ABD’ ye sokmakla suçlandığını, bu arada, ABD medyasının kokain işinin sadece kayınbiraderin değil, ailenin işi olduğunu belgeleriyle yayınladığını da, yine medyadan öğreniyoruz. Bu adam dış işleri bakanı olacak.

Savunma bakanlığı için aday gösterdiği Hegeth, eski ulusal muhafız subayı, halen Fox TV programcısı. Bilindiği gibi, Fox medyası kampanya sırasında açıkça Trump’ı desteklemişti. Hegeth, kampanya sırasında, “Batı uygarlığı demek, ‘Amerikanizm’ ve ‘siyonizm’ demektir” demişti. Bu ikisine karşı olanları düşman ilan etmişti.

Özcesi yeni başkanın bütün bakan ve bürokrat adayları, biri dışında, Çin, Rusya ve İran düşmanı. O biri de, Tulsi Gabbard, Samoa asıllı siyasal kariyerinin başından 2021’e kadar Meclis’te, Demokrat partiden Hawai temsilcisiydi. Öncesinde, yarbay rütbesiyle Ulusal Muhafız Gücü’nden emekli olmuş bir askerdi. Askerken, sonradan eleştirdiği, Körfez Savaşı’nda yer almış. Trump’ın ilk döneminde, Kasım Sülyemani’yi öldürtmesine de şiddetle karşı çıkmış, bunun illegal ve uluslararası hukuka aykırı bir eylem olduğunu açıkça belirtmişti. Bu hanım, bu son seçim öncesinde Cumhuriyetçi Parti’ye katıldı. Trump’ı destekledi. Zaten öncesinde Demokrat Parti’de istenmeyen kişi olarak ilan edilmişti. Nedeni, Amerika’nın Rusya, İran, Çin, Suriye politikalarına karşı çıkması, Biden ve Harris’i açıkça ve sert bir şekilde eleştirmesiydi. Açıkça, ülkesinin Putin, Esad, Xi gibi liderlerle antlaşmaya çalışmasını istemişti. Amerika’nın Ukrayna’ya parasal destek sağlayarak ülkede 20-25 civarında “biyolojik laboratuvar” açılmasını sağladığını söylemişti. Dahası, Amerika Kongre üyesi olarak Suriye’ye gidip, Esad’la görüştü. Onu desteklediğini açıkladı. Elbette bir anda ülkesinde eleştirilerin hedefi oldu. ABD güvenlik örgütleri, tabii en başta CIA, onu Amerikan ulusal güvenliği bakımdan tehlikeli kişiler listesine dahil etmişti.

Trump onu, devletle alay eder gibi, CIA de dahil, askeri ve sivil, iç ve dış, toplam 18 istihbarat örgütünün (Director of National Intelligence) başına geçireceği aday olarak ilan etti.

Yalnız şunu da hep aklımızda tutalım, ABD’deki liberal demokratik siyasal yapı içinde etkinlik gösteren siyasetçiler sermaye sınıfının, belli sermaye grup ya da fraksiyonlarının parasal desteği olmadan siyaset yapamazlar. Tulsi Gabbard da bu bakımdan bir istisna oluşturmuyor. Evet, İran, Suriye, Rusya lehine çıkışlar yapmıştı. Ama aynı zamanda, İsrail’i de güçlü bir biçimde destekliyor. İsrail’den vazgeçilemeyeceğine iman etmiş bir isim. Ortadoğu söz konusu olduğunda, “önce İsrail” diyenlerden.

Trump, çoğu neo-con olan figürlerle bir savaş kabinesi kuruyor ama kervanı yolda düzecekmiş gibi de bir izlenim veriyor. Bekleyip, görmek lazım. Bu arada, Trump’ın başkan yardımcısı olan Vance de askeriye kökenli. Bununla birlikte, bir neo-con değil. Kendisini “post-liberal” olarak tanımlayan Katolik bir muhafazakâr. Demokrat Parti’yle organik bağı olmasa da, 2016 seçimlerinde Trump’a karşı H.Clinton için destek çağrısında bulunmuştu. Trump’a şiddetle karşıydı. Sonradan “Trumpcı” oldu. Gabbard kadar olmasa da, özellikle Ukrayna sorunuyla ilgili olarak barışçıl bir figür imajı çiziyor.

Gerçekçi olmak gerekirse, Trump’ın Putin’i, amiyane tabirle “ver Çin’i ve Suriye’yi, al Doğu Ukrayna’yı” teklifiyle ikna etmesi olanaklı değil. Klişe bir tabirle, tarihin akışı, şimdilik, Rusya’dan, Çin’den yana. Ödün vermesi gereken Atlantik Bloku. Ya ödün vererek (açık ya da örtük bir şekilde) uzlaşacak ya da savaşı göze alacak. Gelişmenin doğrultusunu, bu akışı geriye doğru çevirmek mümkün değil.

Trump kabinesindeki bu olası isimleri duyduktan sonra, önceki yazıda dile getirdiğim, “ABD stratejik denge siyasetini benimseyebilir” düşüncemin gerçekleşme olasılığının azaldığını kabul ediyorum.

NOTLAR:

1) Bkz. R.Rorty: Philosophy and Hope, Penguin, 1999. John Dewey 20’li-30’lu yıllarda Avrupa’da da hayli popüler olmuş (Hatta eğitim ve öğretim sisteminin örgütlenmesi konusunda incelemelerde ve tavsiyelerde bulunması için 1924’te ülkemize de davet ediliyor. Devrin hükümetine yapılması gerekenler konusunda bir rapor sunuyor) ahlakçı vurguları güçlü pragmatist bir eğitim felsefecisi.

Moskova Mahkemeleri’nin kararlarına karşı emperyalistlerin 1937’de, Trotski’nin şahsında, onun “adil” yargılanması şiarı ile düzenledikleri, başında Dewey’in bulunduğu, batılı aydınlardan oluşan uluslararası komisyon tarafından alınan -tamamen kurmaca- “suçsuz” hükmünün hiç bir gerçek ve hukuksal dayanağının olmadığı Grover Furr’ün çalışmalarıyla bir kez daha belgeleriyle gözler önüne serildi (Bkz,Trotsky’s Amalgams: Trotsky’s Lies, The Moscow Trials as Evidence, The Dewey Commission – Trotsky’s Conspiracies of the 1930s, Aakar Books, 2022) .

Geçen yıl Delga’dan çıkan, yazarları Burgio,Leoni ve Sidoni olan Le Vol de Piatakov, La collaboration tactique entre Trotsky et les nazis adlı belgelere dayanan kitapta Piatakov vakası incelenir. Bilindiği gibi, hem Moskova’daki mahkemede hem de Dewey (aklama) Komisyonu’nda ele alınan Trotski’ye yöneltilen suçlamalardan birisi de Piatakov vakasıydı.

Piatakov da Trotski gibi Ukraynalıydı. Trotski’nin partiden atılmasından sonra Trotski ve onun yönettiği “Sol Blok” (Malum, Trotski “bloklar” kurmakta ustadır. Devrimden önce de, Bolşeviklere nazire yaparcasına, kendi çapında, kerameti kendinden menkul bir “Ağustos Bloğu” oluşturmuştu) ile bağlantısını keseceğine dair söz verince partiye tekrar kabul edildi. Sanayi Bakan yardımcısı yapıldı.

Naziler iktidar olmadan önce Sovyet hükümeti Almanya’dan silah ve askeri malzeme satın almak için devrin hükümetiyle antlaşma yapmıştır. Naziler 1933’te iktidar olunca, bir kısmının parası ödenmiş olmasına rağmen teslim edilmeyen siparişin yazgısı hakkında görüşmeler yapması için Piatakov başkanlığında bir bakanlık heyeti Nazi Almanyası’na gönderiliyor.

Almanya’da iki hükümet yetkilileri arasındaki temaslar sürerken, Piatakov, bir ara, 24 saat boyunca ortadan kayboluyor. Kendisinden haber alınamayınca, paniğe kapılan Sovyet heyeti ve elçiliği durumu Moskova’ya bildiriyorlar. Naziler’in Piatakov’a bir zarar vermiş olabilecekleri tahmin ediliyor. Tüm bunlar olurken Trotski Norveç’tedir.

Moskova, Alman hükümeti nezdinde girişimlerde bulunuyor. Alman hükümeti bir bilgisi olmadığını belirtiyor. Bunun üzerine Moskova, Almanya ve Avrupa’daki tüm istihbarat bağlantılarını harekete geçiriyor. Norveç’te sürekli Trotski’yi izleyen Sovyet istihbarat bağlantıları onun Oslo’da Piatakov’la buluşup görüştüğünü saptıyorlar.

Sovyet hükümetinin Nazi Almanyası ve Norveç hükümetleri nezdinde yürüttüğü soruşturmada her iki hükümet de, Piatakov’un Almanya’dan ayrılmadığını ve Norveç’e uçmadığını resmen bildiriyorlar. Sovyet hükümetinin aksi yöndeki kanıtlarını inkâr ediyorlar. Belirtilen gün ve saatte Almanya’dan Norveç’e uçmuş bir uçakla ilgili kaydın bulunmadığını belgesiyle Sovyetlere iletiyorlar. Devrin bazı Norveçli gazetecileri de Alman ve Norveç hükümetlerinin iddialarını destekleyen yayınlar yapıyorlar.

Ancak Sovyet istihbaratı emindir. Nitekim, Piatakov da mahkemede hiç direnmeden itiraf etmiştir. Trotski kendisini aklamak için emperyalistlerin girişimleriyle kurulmuş, başını pragmatist-ahlakçı Dewey’in çektiği, Dewey Komisyonu’nda, o tarihlerde Norveç’te bir kayak merkezinde, kayak yaparak tatilini geçirdiğini, söz konusu görüşmeyi yapmamış olduğunu her zaman ki gayri ciddi, sarkastik tavrıyla söyler. Komisyon, beklendiği gibi kendisini aklar.

Yakın bir zaman önce, Norveçli bağımsız bir gazeteci konuyu araştırmış, söz konusu tarih ve saatte Almanya’dan kalkıp Oslo’ya inen bir Alman uçağına kayıtlarda rastlanmadığını, bununla birlikte, Norveç’ten kalkıp Almanya’ya inen, oradan yolcusunu aldıktan hemen sonra tekrar Oslo’ya inen bir Norveç uçağının olduğunu tespit etmişti. Oslo havaalanından da Norveç devletine ait bir otomobil Piatakov’u alıp Trotski’yle buluşacakları yere götürüyor. Nitekim, Piatakov da, sorgusunda olayı böyle anlatmıştı.

2) Tabii, bu bölümün bir çok yerinde marksist solu, Sovyetler’i hedef tahtası haline getirdiğini belirtmeme gerek yok herhalde.

Daha önce, özellikle “Trump mı Harris mi?” başlıklı yazıların sonuncusunda bunu yapmanın Rorty türünden entelektüeller için görev olarak addedildiğini, nedenlerine de değinerek söylemiştim. Tekrar etmeyeceğim. Yalnız şu kadarını hatırlatayım: 50’li yılların sonlarından itibaren, yani MacCarthycilik’in tasfiyesinden sonra Amerika’da entelektüel (veyahut kültürel) bir dönüşüm yaşandı. Bu dönüşümün öznesi ABD devleti ve Rockefeller, Ford Foundation gibi finans-kapital çevreleriydi. Rorty’nin de entelektüel formasyonu bu söz konusu dönüşüm süreci içinde biçimlendi.

Buna göre, solla artık onun içinden mücadele edilecekti. Bölünmeler teşvik edilecek, marksizm-leninizm veya “Sovyet Marksizmi” soldan hedef alınacaktı. Nitekim, 2.Dünya Savaşı sonrasında, sadece ABD’de değil, her ülkede, hemen hemen bütün sol hareketlerin aralarında ve kendi içlerinde bölünmelerine yeni bir ivme kazandırıldı. Bunu biliyoruz.

ABD’de, MacCarthyciliğin kaba yöntemleri yerine daha etkili, daha ince, entelektüel araçlar kullanılacaktı. Mesela, Brzezinski’nin genel olarak marksizmi hedef alan hiç bir yazısını hatırlamıyorum. Tersine, bir çok sol tandanslı açıklamaları bulunabilir. Ancak, “Sovyet Marksizmi” söz konusu olduğunda, lafını esirgemez.

Bu arada, Batı’da emperyalist devletlerin eşsiz teşvik ve katkılarıyla yaratılan “sentetik sol” un (eğer en önemlisi değilse) en önemli referansları arasında bulunan Frankfurt Okulu’nun en politik figürü olan H. Marcuse, o ünlü Sovyet Marksizmi kitabını, diğer arkadaşları gibi, ta OSS’dan başlayarak, yani kuruluşundan itibaren hizmet ettiği CIA’nın siparişi üzerine yazmıştı.

Şunu da ilave edeyim: ABD’deki entelektüel dönüşümü devlet teşviki ve katkısıyla gerçekleştiren figürlerin hemen hepsi eski komünist, sonra Troçkist yahudi entelektüellerdi. Bu bakımdan, ABD’ye Yahudi sermayesinin egemen olduğu iddiasını (ki doğru değildir) sıkça dile getirenler, Yahudilerin sadece ABD’de değil, özellikle de genel olarak emperyalist dünyada, kültürel sermayeyi ya da kültür alanını kontrol ettiklerini görmezden geliyorlar. Emperyalist kültürel hegemonyanın kurulmasında, Yahudi entelegensiyasının çok ayrıcalıklı bir yerinin olduğunu vurgulamak isterim. Halen ABD’de, eğer Yahudi aydınları bir kenara atacak olursanız, entelektüel yaşamın çölleşmesine neden olursunuz. Benzer bir olguyu, aynı ölçüde olmasa da, Çarlık Rusyası’nda ve SSCB’de saptamak mümkündü. Mesela, Ekim devrimden hemen sonra Rusya nüfusu içinde yahudiler yüzde üçlük bir oranı temsil ediyorlarken, Bolşevik Partisi’nin üst kadrosu arasındaki yahudi kökenliler yüzde elliye yakın bir oranda yer alıyorlardı.

Burada soru şudur: Ne oldu da, 2.Dünya Savaşı sonuna değin, bilimden sanata bir çok alanda faaliyet gösteren ve çoğunluğu marksist olan yahudi aydınlar, reformist ve daha çok liberal, yeni-muhafazakâr gericiler haline geldiler?

Elbette, sadece figüratif anlamda yahudi aydınlardan söz etmiyorum, daha çok, emperyalistlerin teşvikiyle, onlar tarafından yaratılmış ve etkilenmekte olan bir kültürel ortamdan (ya da isterseniz, endüstriden) söz ediyorum.

Yakında gerçekleşen bir olaydan hareketle bir örnek vereyim. Yahudi kökenli değerli marksist-leninist G.Lukacs’ın (Bilindiği gibi, Isaac Deutscher’le başlayan “yeni Trotskist” akımın önde gelen figürlerinden Perry Anderson, Batı Marksizmi Üzerine İncelemeler adlı kurgusal kitabında bir hokus pokusla G.Lukacs’ı da “Batı Marksisti” ilan etmişti. D. Losurdo o kitaba karşı yazdığı, Il Marxismo Occidentale, Editori Laterza, 2017 adlı kitabında, Anderson’ın iddialarını ve isnatlarını çürütmüştü) Aklın Yıkımı adlı kitabı (bu kitabın bir Türkçe tercümesi var, Payel’den çıkmıştı) batılı “kültürel marksistler”i çok rahatsız etmiştir. Özellikle de kitabın Epilog bölümüyle (Epilogunda Lukacs, Nazi Almanyası ile ABD ve Batı Avrupa emperyalizmleri arasındaki sürekliliğe, dolayısıyla bu ikincilerin ikiyüzlü sahtekârlıklarına çok çarpıcı bir biçimde işaret etmişti. Çok önemli saptama ve öngörüleriyle -bu arada, bugün Avrupa’da olup biteni anlayabilmek açısından da- Lukacs’ın bu Sonsöz’ü çok değerli bir yazıdır).

Batı’da Lukacs’dan söz edilirken o başyapıtına referans verilmez veya sınırlı bir gönderme yapılır. Uzunca bir zamandır Merlin Press’ten çıkmış olan İngilizce edisyonu mevcut değildi. “Yeni troçkistler” in Verso Books’u aynı kitabı, gerici, yani anti-komünist (= anti-Sovyet), “Trotski sempatizanı”, yahudi kökenli İtalyan Enzo Traverso’ nun giriş yazısıyla yayınladı. Bu yazının hedefi, sentetik “Batı Marksizmi” şablonuna uymayan marksist-leninist Lukacs’tır. Yazıyla ona, amiyane tabirle, bir ayar verilmek istenmiştir. Kast ettiğim, işte bu endüstridir.

Bu arada, Aklın Yıkımı’nın Fransızca bir tercümesi komünist yayınevi Delga tarafından, D. Losurdo’nun değerli önsözüyle üç cilt halinde yayınlandı. Losurdo’nun Önsöz’ü son ciltte yer alıyor.

Trump’ın 5 milyon oy farkıyla kazanmasının en önemli nedeni ekonomiydi. Yani “öfke” oyları belirleyici oldu. ABD nüfusunun halen yaklaşık 43 milyonu yoksulluk sınırının altında yaşamaya çalışıyor. Zaten seçmenlerin yüzde 67’si de kendileri için en öncelikli sorunun ekonomi veya yoksulluk olduğunu anketlere verdikleri yanıtlarla belirtmişlerdi.

Doğal olarak FED, sürekli olarak ABD ekonomisinin iyiye gittiğini açıklıyor. Harcamaların arttığını, ekonominin canlandığını, enflasyonun ve faizlerin düştüğünü ve daha düşeceğini iddia ediyor.

Financial Times’da geçen gün bir yazı okudum. Yazarı (Ruchir Sharma) hayli önemli istatistiklerle iddiasını destekliyor, ve ABD ekonomisin, hanehalkının refahı açısından bakıldığında, bir ilerleme değil, gerileme kaydettiğini belirtiyor.

Buna göre, mesela, ABD nüfusu içindeki en alt gelir grubunu oluşturan yüzde 40’lık kesimin, toplam harcamalar içindeki payı yüzde 20; en zengin yüzde yirmilik kesimin harcamalar içindeki payı ise yüzde 40. Bu arada, bu yüzde 40’lık nüfusu oluşturan yoksul veya dar gelirli kesimin harcamaları içinde gıda ilk sırayı alıyor. Bu kesimin gelirinin gıda harcamaları için ayırdığı kısmı son beş yılda sürekli artmış. Artmaya da devam ediyor.

Yine makaleden anladığımıza göre, bu kesimin borçları da sürekli artıyor. Mesela, kredi kartı borçlarında tehlikeli bir artış gözlemleniyor.

FED tarafından yayınlanmış bir istatistiğe göre (FED’in sitesinde bulunabilir), 1989-2023 yılları arasında hanehalkı gelirleri esas alındığında, Amerika’da yoksullaşma sürekli artmış. Nüfusun yüzde 10’unu ülkedeki zenginliğin yüzde 67’sini kontrol ederken (bunun içinde yer alan yüzde 0.1’lik kesim zenginliğin yüzde 14’ünü; yüzde 5’lik kesim yüzde 30’unu elinde tutuyor) , nüfusun yüzde 50’siyse, zenginliğin sadece yüzde 2.6’sını elinde tutuyor.

Büyüme rakamları da reel değil, yani nitekli bir büyümeye işaret etmiyor. En zengin kesimlerin sürekli artan kârları, lüks harcamaları ve yanı sıra elbette kamu harcamaları, hisse senedi ve tahvil piyasalarındaki spekülatif işlemler de büyümede motor işlevi görüyor. Yani bu büyümenin kalkınma anlamına gelecek boyutundan söz edilemiyor.

Dikkat ediniz, Amerikan toplumundaki yoksullaşmanın geçici bir süre için ve nispi olarak düştüğü bir dönem var: 2019-2021 dönemi. Bunun nedeni, kamunun Pandemi sırasında hanelere yapttığı gelir desteğiydi. Yani Amerikan halk sınıfları ancak kamudan gelir desteği alabildiklerinde geçim koşullarını nispeten iyileştirmişler. Kaldı ki, o gelir desteğinin de çok büyük kısmı gıda ve sağlık harcamaları için kullanılmış.

Şimdi Trump ekonomide ne vaat ediyor? İnanırsanız, “cennet” vaat ediyor. Demokratların kaybetmesinin en önemli nedeni de Trump’ın bu palavra vaatleri karşısında, onların palavra olduklarını söylemekle yetinmesiydi. Halbuki, ekonomik baskılar altında sıkışmış kitleler, yalan da olsa, gerçekten inanmasalar da, vaat duymak isterler. Umuda gereksinirler. Popülizm de, tıpkı klasik faşizmler gibi, kitlelerin iyice daraldığı koşullarda, öncelikle umutsuz bir tablo çizer, sonra onun üzerinden “umut tacirliği” yapar.

Demokrat Parti son 15 yıldaki neo-conlaşmasının verdiği coşkuyla, şahince tavır ve nutuklarla, ve “Trump kazanırsa, yaşam tarzlarımız tehlike altında olacak” teranesiyle işleri idare edebileceğini sandı. Filistin ve Lübnan’da her gün herkesin gözü önünde yüzlerce, binlerce Arap emperyalist-siyonizm tarafından katledilirken, utanmadan, hiç saklama gereği dahi duymadan, vahşice bir özgüvenle, sömürgeci İsrail devletine katliamlarını sürdürmesi için silah yardımı yapmaya devam edeceklerini ilan ettiler.

Muhalif Trump’ın iktidardaki Demokratlarla bu konuda benzer şeyleri söylemesi, Trump’a değil, iktidara oy kaybettirdi. Michigan eyaletinde mesela, yoğun bir Arap nüfus yaşıyor. Bunlar her zaman Demokratları desteklerler. Ancak bu kez Trump’a oy verdiler. Çok düşük profilli Harris, Filistin’de barışı telaffuz etmediği için bu sonuç ortaya çıktı.

Ekonomiye dönelim. Trump diyor ki, “sanayii canlandıracağım, kapanmış fabrikalar yeniden faaliyete geçirilecek, işini kaybedenler işlerine geri dönecek, o eski güzel günler geri gelecek”. İlave ediyor: ” Sanayii canlandırmak için dışarıdan emek-gücü ithal edeceğiz, rakiplerimizin emek-güçlerini transfer edeceğiz. Onlar bu sayede gerilerken, bir ilerleyeceğiz.” Devamında şunu da söylüyor: “Bakın, bunu daha önce başkasından duymuş muydunuz, ilk kez ben dile getiriyorum”. Yani yaptığı bu “buluş” un patentinin tamamen kendisine ait olduğunu övünerek ilan ediyor.

Bilindiği gibi, aynı Trump, sıklıkla ülkesine yönelik göçe karşı olduğunu, hatta işlerin kötü gitmesinin başlıca nedeninin bu göçmenler olduğunu söyleyip duruyor. Onları “günah keçisi” haline sokuyor. Popülist söylem böyledir. Mantıksal bir tutarlık yoktur. Kaygan bir dili vardır. Salt belagattir. Bu da anlaşılırdır; çünkü akla değil, duygulara seslenir.

Geçerken belirteyim, göreceksiniz, Trump devrinde, Meksika sınırına duvar örmeye devam etse de, ülkeye daha çok göçmen emek-gücü girişi olacaktır. Kabul edelim, göçmen emek-gücü, bırakınız en gelişmiş kapitalist ülkeleri, Türkiye gibi orta düzeyde gelişmiş bir kapitalizmi olan ülke için bile bir ihtiyaçtır (Göç ile ilgili olarak yazdığım yazılarda nedenlerine değinmiştim. Kapitalizm kitlesel göçler olmadan yapamaz. ). (1)

Bundan böyle, en gelişmiş kapitalist ülkelerde dahi “düşük ücret kapitalizmi” konsolide olacaktır. Muhtemelen, “işçi aristokrasisi” olgusunu da yeniden tartışacağız.

Trump ilk döneminde, ülkedeki en zengin yüzde beşlik kesimin vergilerini düşürüp, emekçilerin, ücretlilerin vergilerini arttırmıştı. 2018’de, Trump’ın “vergi reformu” ndan sonra en zengin 400 ailenin toplanan vergiler içindeki payı yüzde 23 idi. En yoksul yüzde yirmilik kesimin payıysa, yüzde 24. Yani kahir ekseriyetini ücretlilerin oluşturduğu kesimler, devasa sermayeleri kontrol eden kesimden daha fazla vergi ödüyordu.

Trump şimdi yine vergi indiriminden söz ediyor. Aksi halde, Musk, ve özellikle Silikon vadisinin diğer “tekno-faşistleri” ve benzerleri neden ondan yana olsunlar ki? Seçim sonuçları belli olduktan sonra Wall Street’in verdiği tepkiden Trump’ın ne denli “arzu Öznesi” haline getirilmiş olduğunu görmedik mi?

Seçimler sırasında, sanıyorum CNBC’deydi, iki adayın izleyecekleri ekonomik politikalarla bütçe açığını arttırmayı sürdürecekleri belirtiliyordu. Trump’ın vaat ettiği ekonomi politikalarıyla, borçların, bütçe açığının 7,5 trilyon doları aşacağı (bunun sadece 5,8 trilyon dolarının zenginlere yönelik vergi indirimlerinden kaynaklanacağı öngörülüyor) ; Harris’in politikasıyla da bu açığın 4 trilyon dolar civarında olacağı kaydediliyordu.

Pekiy, bu durumda yoksullaşmanın en önemli motoru olarak sunulan enflasyonla nasıl mücadele edilecek? Bu açıklar nasıl kapatılacak? Dolar matbaasını daha fazla çalıştırarak. Yani enflasyon ve tabii onun ayrılmaz parçası olan yüksek faizle.

Bir de tabii, Çin’e yapılan ve yapılmaya devam edilecek yaptırımlar çerçevesinde, gümrük tarifelerinin yükseltilmesi söz konusu olacaktır. Bu ne demek? Özellikle bütün perakende sektörünün raflarının doluluğunu sağlayan Çin mallarının fiyatlarının yükselmesi demektir. Al sana bir başka enflasyonist politika!

Zaten korumacılık her zaman enflasyonist bir önlemdir. Bunu bilelim. Yani ABD ekonomisi enflasyon ve faiz sarmalından çıkamaz (Bu koşullarda, Türkiye nasıl çıkabilir?)

Anlayacağınız, ABD halk sınıfları, ekonomi alanında da, yağmurdan kaçarlarken doluya tutulacaklar. Öyle görünüyor. Trump ekonomide ilk döneminde ne yapmışsa, bu kez aynısını “fars”ça okunabilecek şekilde yapacak.

NOTLAR:

(1) Trump, bu dışarıdan işgücü ithali konusunu bilinçli olarak dile getirmiş de olabilir tabii. Çünkü sanayiye dönüş, kaçınılmaz olarak, uluslararası rekabet sorununu da gündeme taşır. Bunun içinse, en önemli faktör “ucuz işgücü” dür. Yine, enflasyola mücadele bakımından da ucuz işgücü ithalinin katkısı olacaktır. Bunları da aklımızda tutalım.

Yarın ABD’de yapılacak başkanlık seçiminin, 70’li yılların sonlarından itibaren sosyalist ve anti-emperyalist dünya güçlerine karşı uygulamaya konmuş, ileri ve geri adımlarıyla, sürekli ivmelenerek bugüne ulaşmış emperyalist saldırı stratejisinin seyriyle ilgili çok önemli sonuçları olacaktır.

Kamuoyu yoklamalarının geneline göre, ortada, başa baş giden bir mücadele var. Bununla birlikte, ABD sokaklarında egemen olan eğilimin Kamala Harris’ten yana olduğunu söylemek yanlış olmaz. Harris’in, “beyaz Amerikalı” olmaması, sahip olduğu etnik özellikler dolayısıyla “mağdur” u oynaması, onun popülerliğini arttırdı.

Tabii, ABD’de oyların çoğunu almanız, başkan seçilmeniz için yeterli olmayabiliyor. Electoral College denilen bir seçiciler kurulundaki sandalye sayınızın da yeterli olması gerekiyor. Mesela, aklımda yanlış kalmadıysa, 2016’daki seçimde, Trump’ın rakibi olan Hilary Clinton ondan aşağı yukarı 3 milyon civarında fazla oy almıştı. Ancak başkan olması için yeterli olmadı. Yani daha çok oy almış olmak, kazanmak anlamına gelmeyebiliyor.

Öncelikle şunu söyleyeyim. Kim kazanırsa kazansın, dünyaya barış gelmeyecek. Çünkü emperyalizm orta yerde dururken, barış gelmez.

Bununla birlikte, halen devam eden ve daha kapsamlı savaşlara evrilme potansiyelini anlamlı ölçüde taşıyan çatışmalar, örnekse, Ukrayna ve Batı Asya’daki çatışmalar ve olası çatışmalar, askıya alınabilir. O arada, şu ya da bu kadar bir süre için diplomasiyle top çevrilebilir.

Böyle bir olasılığın Trump’ın kazanması durumunda gerçekleşeceği bizzat Trump tarafından sürekli olarak ifade edildi.

Buna göre, Trump kazanırsa, ABD, halen başında bulunduğu stratejik saldırı konumundan, içeride ve dışarıda, stratejik denge konumuna geçebilir.

Trump’ın kitlesel destekçileri arasında sürekli yoksullaşan, işlerini kaybeden, sosyal güvenceden yoksun olan ve yoksunlaştırılan emekçiler, önceki toplumsal yaşam standartlarının gerisine düşen ve bu bakımdan sürekli bir gerileme korkusu içinde yaşamlarını sürdüren (kırsal ve kentsel) orta katmanların, küçük ve orta boy sermaye gruplarının ve tabii sanayi sermayesinin çok ağırlıklı bir yeri var. Bu kesimler, daha çok, kendi lehlerine “ekonomik barış” anlamına gelen içeride barışa özlem duyuyorlar. Trump’ın bunu temin edebileceğine inanıyorlar.

Ancak, böyle bir olası “iç barış” için “dış barış”a ihtiyaç var.

Trump’ın Ukrayna Savaşı’nda bir ateşkes sağlaması herkesin beklentisi. Bununla birlikte, “Ukrayna sorunu” nun, bu saatten sonra bu dünya düzeni içinde çözüme kavuşturulması olanaklı değildir. Rusya elinde tuttuğu Doğu Ukrayna topraklarını elinde tutmayı sürdürecek. Buna karşın, Ukrayna da hiç bir zaman bu durumu kabullenmeyecek.

Harris kazanırsa, stratejik saldırı konumu yeni bir aşamaya geçebilir. Bunu gördüğü için olsa gerek Rusya KDHC askerlerini Ukrayna sınırında konuşlandırdı. Ukrayna da ülkesindeki altmış yaşın altındaki asker kaçaklarına karşı büyük bir operasyon başlattı. Eşzamanlı olarak, Almanya ve Polonya gibi çok sayıda Ukraynalı sığınmacıyı barındıran ülkeler, sınır giriş çıkışlarındaki denetimlerini arttırdılar. Polonya iltica başvurularını işleme koymayacağını ilan etti.

Silah çok önemli tabii ama asker olmadan da savaş kazanılmaz. Hem Rusya’nın hem Ukrayna’nın bu bakımdan sıkıntıları var. Artık özellikle bu tür savaşlarda yurttaşları orduya katılmaları için ikna etmek zorlaştı. Avrupa ülkeleri için neredeyse olanaksız. Bir Alman, bir Fransız, bir Hollandalı reel olarak var olmayan bir “Avrupa devleti” veya AB için savaşmaz.

ABD yönetimi de şimdiye kadar bu savaşı Avrupa’da, dışına taşmayacak şekilde, tutmaya çalışıyor. Faturayı da emperyalizmin maşası haline getirilmiş Ukrayna halkı ödüyor tabii.

Trump dün Gazze’de de ateşkesi ancak kendisinin sağlayabileceğini söyledi. Ne kadar ciddiye alınabilir, bilmiyoruz. Çünkü daha önce bu duruşuyla çelişen açıklamalar da yapmıştı. Trump, aslında bir politikacı olmadığı için bu tutarsız durumlara sık düşüyor.

Harris’in, Ukrayna sorununda olduğu gibi, Filistin konusunda da The Blob‘ın ( Türkçeye “Leke” olarak tercüme edilebilir. Daha çok Demokrat Parti etrafında örgütlenmiş, ABD establishmentıyla bağları ve onun üzerinde etkileri olan dış politikayla ilgili bir tür think-tank yapısı. Onu “derin devlet” olarak tanımlayanlar da var. Gayesi, Amerikan hegemonyasının sürdürülebilmesi için fikirler ve politikalar üretmek ve onların uygulanmasını denetlemektir ) halen yürürlükte olan politikalarını izlemeyi sürdürmesi bekleniyor.

Yalnız Trump kazandığında, Çin konusunda önceki döneminde tanık olunan “çevreleme” stratejisine yeni bir ivme kazandırabilir. Zaten Çin’in çevrelenmesi stratejisini somut olarak ilk kez o uygulamaya koymuştu.

Biden, Trump’ın esas olarak ekonomik kısıtlama ve yaptırımlara dayanan Çin politikasına askeri bir boyut da ilave etti. En son, Tayvan’ın güvenliği sorunu etrafında adanın silahlandırılacağını açıkladı.

Harris kazandığında, Blob‘ın vizyonuna göre Ukrayna, Tayvan ve Batı Asya’da aynı sırada saldırı stratejisini nasıl ilerletecek?

Sonra, bu “düşünce kuruluşu” nun henüz sahaya taşımadığı ama yakında taşıyacağına dair işaretler gönderdiği bir başka sorun başlığı da Arktik Okyanusu sorunu. Zaten İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği aslında bu konuyla ilişkili olarak talep edilmişti.

Arktik Okyanusu’na en uzun kıyısı olan ülke Rusya, sonra Kanada, ABD, Norveç, İsveç, Finlandiya, bir de, Danimarka’ya ait yüzde sekseninden fazlası buzlarla kaplı Grönland adası var tabii. Dikkat edilirse, bu ülkelerden Rusya dışında hepsi NATO üyesi. Bu Okyanusu bir “NATO okyanusu” haline getirilmesi niyeti çok açık.

Atlas ve Pasifik okyanuslarının kuzey bölümleri arasındaki bağlantı yollarını kapsayan (Rusya ve Çin için İpek Yolu projesine benzer bir projenin gerçekleştirlebileceği, ticaret filoları için yeni kestirme, maliyeti görece düşük ulaşım olanaklarına sahip bir bölge burası), Baltık ve Kuzey denizlerinin kontrolü, Rusya’nın Baltık Denizi’ndeki tek toprağı olan Kaliningrad’ın ve dolayısıyla Belorusya’nun güvenlikleri için büyük önem taşıyan bu okyanus üzerindeki kıta sahanlıklarının pek yakında ABD tarafından sorunsallaştırılmasını beklemeliyiz. Kıta sahanlıkları konusu özellikle Arktik denizi kıyısında, halen önemli bir bölümü Rusya’nın denetiminde olan enerji kaynakları bakımından önem taşıyor.

Blob esasında, bilindik Anglo-Sakson jeopolitik iddiaların ve önerilerin sözcülüğünü yapıyor. Buna göre Avrasya eksen coğrafyadır. Rusya’nın aşılması coğrafyanın kontrolü için olmazsa olmaz önemdedir. Ve tabii Çin asıl ulaşılmak istenen hedeftir. Britanya, Fransa ve sonra ABD, 19yy’daki Afyon Savaşlarıyla (1) başlayan süreçte Çin’i yarı-sömürge ülke haline getirdiler. Ülke, bütün dış ticareti ve limanları üzerindeki kontrolünü kaybetti. Bu arada, en önemli liman kent olan Hong Kong’a Britanya çöktü.

Yani Avrasya söz konusu olduğunda, Rusya aşılması gereken bir geçit; Çin ulaşılacak bir hedef olarak sorunsallaştırılmıştı. Böylece Britanya’nın sömürgesi olan bütün bir Hint alt kıtasının güvenliği de teminat altına alınabilecekti.

Yarınki seçim sonucuna göre ABD ve müttefikleri, ya stratejik saldırıyı daha da ivmelendirerek yeni savaşlar olasılığını güçlendirecekler. Ya da, bir stratejik denge durumuna geçmeyi tercih edecekler. İkincisinin gerçekleşme olasılığı Trump’ın başkan olduğu koşullarda daha yüksek görünüyor.

Son olarak, Batı dünyasının siyasal aklı köreliyor. Bir tür körleşmeden söz edilebilir. Saldırdıkça, karşısında yer alan (halen) stratejik savunma halindeki cephenin genişlediğini, direnişin güçlendiğini, saldırısının rakiplerinin zihinsel cevvaliyetini, ekonomi-politik yaratıcılığını takviye ettiğini, onları oyun kurucular olmak için cesaretlendirdiğini göremiyor.

Öte yandan, daha büyük savaşları tetikleyebilecek aşamaya vardırılmış bu saldırı stratejisiyle, Avrupa ve Asya’daki müttefiklerinin ekonomik olanaklarını zorlayarak, onların kendi içlerindeki nispi toplumsal barışın da altını oyuyor. Bu gidişle, halklarının protestolarına dayanamayan müttefik devletler de ona kazan kaldıracaklardır.

NOTLAR

(1) İlk Afyon savaşı 1839’da başlatılıyor. İlginçtir, bizim Tanzimat Fermanı da, Britanya ve Fransa’nın teşvikiyle, aynı yıl ilan ediliyor. Bu savaş 1842’de sona erdi. İkinci Afyon savaşı ise hemen Kırım Savaşı’ndan sonra yine Britanya ve Fransa tarafından 1856’da başlatılıyor. 1860’da sona eriyor. Bizdeki ve dünyadaki bütün bu gelişmeleri birlikte okumanın zihin açıcı sonuçlarının olabileceğini düşünüyorum.